Προοπτικές έρευνας για την ανακάλυψη και εκμετάλευση αποθεμάτων υδρογονανθράκων στην Ελλάδα

του Α. Η. Φώσκολου, ομότιμου καθ. Πολυτεχνείου Κρήτης, Τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων

Ο τεκτονισμός και η ηφαιστειότητα απαγορεύουν την ύπαρξη μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου στην Ελλάδα όπως το κοιτασμα Ghawar της Σαουδικής Αραβίας μήκους 150 χιλιομέτρων και πλάτους 15 χιλιομέτρων που είναι το μεγαλύτερο κοίτασμα του κόσμου και παράγει 5 εκατομ βαρέλια ημερησίως. Έχουμε όμως μικρότερες λεκάνες η όπως λέμε μικρότερους ταμιευτήρες πετρελαίου και φυσικού αερίου π.χ Αιγαίο.
Τα κοιτάσματα των υδρογονανθράκων, πετρελαίου και φυσικου αερίου, χωρίζονται σε 3 κατηγορίες. Τα βεβαιωμένα, τα πιθανά και τα δυνατά. Από τα βεβαιωμένα αποθέματα ένα ποσοστό, περίπου το 40%, είναι εκμεταλλεύσιμο. Το υπόλοιπο μένει στον ταμιευτήρα. Σήμερα, με τις νέες τεχνικές μπορούμε να αυξήσουμε την αποληψιμότητα στο 55%-60%
Στην Μακεδονία, τα βεβαιωμένα και εκμεταλλεύσιμα αποθέματα είναι αυτά του Πρίνου, Βορείου Πρίνου, της Περιοχής Έψιλον και το κοίτασμα South Kavala, που είχε φυσικό αέριο, εικόνα 1. Από τον Πρίνο αντλήσαμε 116 εκατομ. βαρέλια πετρέλαιο και πιθανόν να υπάρχουν άλλα 5 εκατομ βαρέλια. Ο Βόρειος Πρίνος έχει άλλα περίπου 3 εκατομ. βαρέλια πετρέλαιο και η περιοχή Έπσιλον περίπου, άλλα 15 εκατομ. βαρέλια. Αυτή την στιγμή η Kavala Oil παράγει 4 χιλιάδες βαρέλια ημερησίως από τα κοιτάσματα του Πρίνου και την περιοχή Έψιλον. Η παραγωγή αυτή μπορεί να διπλασιαστεί αν στην περιοχή της Δράμας η ΔΕΗ θέσει σε λειτουργία ένα εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής με λιγνίτη. Οι εκπομπές του CO2 που θα παράγονται από τον σταθμό ηλεκτροπαραγωγής μπορούν να διοχετευτούν, εννοείται μετά από καθαρισμό, στο κοίτασμα του Πρίνου η παραγωγή του οποίου, τουλάχιστον, θα διπλασιαστεί. Αυτή η πρακτική εφαρμόζεται εδώ και 10 χρόνια στην Βόρειο Αμερική. Τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής από την Βόρειο Ντακότα, που λειτουργούν με λιγνίτη, διοχετεύουν το CO2 στα εξαντλημένα κοιτάσματα πετρελαίου του Weyburn της πολιτείας Saskatchewan, Καναδά με αποτέλεσμα να αυξηθεί η παραγωγή τους (Enhanced Oil Recovery). Το ίδιο γίνεται και στη πολιτεία της Αλμπέρτας όπου οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής με καύσιμη ύλη τον λιγνίτη, διοχετεύουν το παραγόμενο CO2 στα εξαντλημένα κοιτάσματα πετρελαίου. Έτσι, εντός μιας πενταετίας δηλαδή όταν κατασκευαστεί ο πρώτος ΑΗΣ στην Δράμα, όχι μόνο θα διπλασιαστεί η παραγωγή του αργού πετρελαίου, αλλά θα απασχοληθούν μονίμως στην Δράμα και την Καβάλα πάνω από 400 άτομα σε μόνιμες θέσεις για 30 χρόνια. Ένα άλλο πρόσθετο όφελος που θα προκύψει για την Δράμα θα είναι η θέρμανση των σπιτιών τον χειμώνα με νερό ζεστό που θα παρέχεται από τον ατμοηλεκτρικό σταθμό, δηλαδή χρήση τηλεθέρμανσης.
Επανερχόμενος στα κοίτασμα του Βορείου Πρίνου που είναι ανεκμετάλλευτο λόγω της ποιότητας του, δηλαδή το πετρέλαιο είναι βαρύ, θα ήθελα να φέρω σε γνώση ότι εδώ και 3 χρόνια εφαρμόζεται στην πολιτεία της Αλμπέρτας του Καναδά η μέθοδος SAC-D (Steam Assisted Gravity Drive) η οποία δίνει την δυνατότητα να γίνουν εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα πετρελαίου με παρεμφερή ποιότητα όπως αυτή που έχουμε στον Βόρειο Πρίνο. Εν κατακλείδι, η ημερήσια παραγωγή 10000 βαρελιών αργού πετρελαίου από την περιοχή Δυτικά της Θάσου είναι απόλυτα εφικτή αν εφαρμοστούν οι νέες τεχνολογίες απόληψης. Αυτή η λύση έχει και στρατηγική σημασία για τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις. Ήτοι, θα έχουν Ενεργειακή Ανεξαρτησία σε περίπτωση προστριβών με γειτονικές χώρες.
Οι πετρελαιοπιθανές περιοχές της Μακεδονίας ευρίσκονται, βάση των εργασιών του καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Δρος Α. Ζελιλίδη και των συνεργατών του, μία στο νότιο τμήμα του νομού των Γρεβενών, και η άλλη, βάση των εργασιών των γεωλόγων της ΔΕΠ-ΕΚΥ και αυτών της Καναδικής εταιρείας North Aegean Petroleum Company (NAPC), ανατολικά της Θάσου, εικόνα 1. Σε αυτήν την περιοχή, βάση γεωλογικών, γεωφυσικών και γεωχημικών δεδομένων υπάρχουν 6 δομές (Νίκας, Σταυρός. Άνω Μπάμπουρας, Κάτω Μπάμπουρας, Μαρώνεια και East Thassos) παρόμοιες με αυτήν του Πρίνου. Άρα αν ο Πρίνος μέχρι στιγμής παρήγαγε 115 εκατομ. βαρέλια πετρέλαιο και έχει άλλα, τουλάχιστον, 10 έως 15 εκατομ. βαρέλια τότε οι 6 δομές θα πρέπει να έχουν πιθανά γεωλογικά αποθέματα αργού πετρελαίου της τάξης των 2 δισεκ. βαρελιών και πιθανά απολήψιμα το 38% έως 40% των γεωλογικών αποθεμάτων, δηλαδή 750 εκατομ. βαρέλια. Η έρευνα για την εκμετάλλευση αυτών των πιθανών αποθεμάτων σταμάτησε στα τα τέλη της δεκαετίας του 80 για καθαρά πολιτικούς λόγους. Αν προχωρούσαμε στην έρευνα και την συνεπακόλουθη εκμετάλλευση αυτών των κοιτασμάτων τότε θα απασχολούσαμε στον πρωτογενή τομέα τουλάχιστον 1500 άτομα προσωπικό για 30 χρόνια, κατ’ αναλογία με τον Πρίνο, με μία ημερήσια παραγωγή της τάξης των 75000 χιλιάδων βαρελιών θα εξοικονομούσαμε το 20% των αναγκών της χώρας σε αργό πετρέλαιο. Τα ημερήσια κέρδη σε συνάλλαγμα ανέρχονται σε περίπου 6 εκατομ ευρώ και σε ετήσια βάση τα 2,19 δισεκ ευρώ, με βάση μια τιμή του αργού πετρελαίου τα 80 ευρώ/βαρέλι. Για τα 30 χρόνια εκμετάλλευσης τα ακαθάριστα έξοδα θα ήταν $66 δισεκ, ήτοι, 49 δισεκ ευρώ.
Μία άλλη περιοχή που μπορεί να φιλοξενεί μεγάλα αποθέματα αργού πετρελαίου βρίσκεται βορείως της Χίου με προέκταση δυτικά της Μυτιλήνης, ανατολικά του Άγιου Ευστρατίου και τέλος της προέκτασης ανατολικά της Λήμνου, εικόνα 2. Μία πιθανή συνεκμετάλλευση με μία ξένη εταιρεία που θα έπαιρνε το 40% της πετρελαιοπαραγωγής ενώ το υπόλοιπο 60% θα το μοιραζόντουσαν εξ ημισείας Ελλάδα και Τουρκία θα αύξανε τα πιθανά εκμεταλλεύσιμα ελληνικά αποθέματα στο Αιγαίο. Η απόφαση πιθανόν να έχει πολιτικό κόστος
Άλλη πολύ ελπιδοφόρος περιοχή για ανεύρεση κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι η Δυτική Ελλάδα, ιδιαίτερα η Ήπειρος όπως το Γεωσύγκλινο του Αγίου Γεωργίου στην Άρτα, τo Καλπάκι κοντά στα Αλβανικά σύνορα. και η ύπαρξη των Μεγάλων Δομών, Πύρου και Αχιλλέα δυτικά της Κέρκυρας, εικόνα 3. Οι κοιτασματολόγοι πετρελαίου του Πανεπιστημίου Πατρών με επικεφαλής τον καθηγητή Α. Ζελιλίδη και η ομάδα των κοιτασματολόγων της παλιάς ΔΕΠ-ΕΚΥ με επικεφαλή τον Κ. Νικολάου αλλά και άλλοι κοιτασματολόγοι πετρελαίου (Δ. Μονόπωλης, A. Brunetton, Α. Μαυροματίδης, κ.α.) προσδιόρισαν, βάση των γεωλογικών και γεωφυσικών μελετών τις δομές και τα μητρικά πετρώματα γένεσης υδρογονανθράκων, όπως επίσης με γεωφυσικές μελέτες προσδιόρισαν τις παγίδες των υδρογονανθράκων και τον χρονικό συγχρονισμό γένεσης και παγίδευσης των υδρογονανθράκων (Timing). Οι επιφανειακές εμφανίσεις τόσο του αργού πετρελαίου (Oil Shows) όσο και του φυσικού αερίου (gas shows) στην Ήπειρο επιβεβαιώνουν τις εργασίες των γεωεπιστημόνων, εικόνα 4. Οι εκτιμήσεις των πιθανών γεωλογικών αποθεμάτων πετρελαίου στην Δυτική Ελλάδα, κυμαίνονται από 5 έως 6 δισεκατομμυρίων και των πιθανών απολήψιμων αποθεμάτων στα 2 δισεκατομμύρια (δημοσιευθείσες εργασίες του Κ. Νικολάου δείχνουν ότι: α) Στην ΒΔ τομή Κέρκυρα-Καλπάκι, εικόνα 5, υπάρχουν: 3 ταμιευτήρες πετρελαίου κάτω από τους εβαπορίτες της Ηπείρου και 4 ταμιευτήρες πάνω από τους εβαπορίτες, και β) Στην ΝΔ Τομή Ζάκυνθος-Δυτικό-Κατάκολο-Σκολίδα, εικόνα 6, υπάρχουν ένας ταμιευτήρας κάτω από τους εβαπορίτες και 4 πάνω από τους εβαπορίτες, Σύνολο 12 ταμιευτήρες. Μια ενεργειακά ισοδύναμη ποσότητα φυσικού αερίου με αυτήν του αργού πετρελαίου είναι πολύ πιθανή λόγω του τύπου της οργανικής ουσίας (Τύπος ΙΙ) που υπάρχει στα ιζηματογενή πετρώματα της Ηπείρου. Αυτός ο τύπος της οργανικής ουσίας γεννά 50% αργό πετρέλαιο και 50% φυσικό αέριο.
Στην Δυτική Πελοπόννησο, υπάρχει το βεβαιωμένο μικρό κοίτασμα αργού πετρελαίου στο Κατάκολο που μπορεί να μας δώσει 2000 βαρέλια ημερησίως για 20 χρόνια. Ούτε η ποσότητα ούτε το οικονομικό όφελος είναι ευκαταφρόνητο. Και αν συνεκτιμηθεί και η διπλάσια ποσότητα παραγωγής από τον Πρίνο, χωρίς τις μελλοντικές βελτιώσεις που μπορούν άνετα να διπλασιάσουν την παραγωγή του, η Ελλάδα θα έχει μια ετήσια παραγωγή άνω των 2,19 εκατομ βαρελιών (6000 βαρ./ημέρα Χ 365 ημερ.) και οικονομικό όφελος προς το παρόν 186 εκατομ. δολαρίων ετησίως (τιμή $ 85/βαρέλι).
Επιπροσθέτως, η ανάγκη για την ανίχνευση, εντοπισμό και την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στον Ελλαδικό χώρο είναι επιτακτική διότι η ανθρωπότητα, σε λιγότερο, από 150 μήνες θα αντιμετωπίσει μεγάλη έλλειψη αργού πετρελαίου, ιδιαίτερα, οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η έλλειψη θα έχει καταστροφικές συνέπειες στις οικονομίες του κόσμου, πολύ χειρότερη από αυτήν που ήδη βιώνουμε.
Συγκεκριμένα, βάσει των στοιχείων της Energy Information Administration, US Department of Energy (EIA), η μέση ημερήσια πετρελαιοπαραγωγή την τελευταία τριετία, 2005-2007 (ουσιαστικά μέχρι το 2010), έχει καθηλωθεί στα 85 εκατομ. βαρέλια, εικόνα 7, ενώ η ημερήσια πετρελαιοεξαγωγή, που γίνεται από περίπου 20 χώρες του πλανήτη μας, μειώνεται, βάσει των στοιχείων της BP Statistical Review of World Energy 2008, σταδιακά από τα 46,3 εκατομ. βαρέλια το 2005, στα 45,8 εκατομ. βαρέλια το 2006 και στα 44,8 εκατομ. βαρέλια το 2007. εικόνα 8 Από αυτήν την ποσότητα, τέσσερις χώρες, οι ΗΠΑ, Ιαπωνία, Κίνα και Γερμανία, αποσπούν, για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους, 25 εκατομ. βαρέλια ημερησίως αφήνοντας, περίπου, 20 εκατομμύρια βαρέλια της ημερήσιας παραγωγής για τα υπόλοιπα 170 κράτη.
Εκτιμάται, από τους γαιοεπιστήμονες, ότι η πετρελαιοπαραγωγή το 2020 θα μειωθεί από τα 85 εκατομ. βαρέλια ημερησίως που είναι σήμερα στα 63 εκατομ. βαρέλια εικόνες 9 και 10, δεδομένου ότι από το 1981 έχουμε ένα άνοιγμα της ψαλλίδας μεταξύ κατανάλωσης και ανακάλυψης νέων κοιτασμάτων. Αυτό το άνοιγμα της ψαλλίδας από το 2000 και μετά έχει φθάσει στην αναλογία 5:1. Ήτοι, ενώ ετησίως καταναλίσκονται 31 δισεκατομ. βαρέλια αργού πετρελαίου οι ανακαλυφθείσες ποσότητες δεν υπερβαίνουν τα 4 δισεκατομ. βαρέλια. Επιπροσθέτως, επειδή η πετρελαιοεξαγωγή από τις πετρελαιοεξαγωγικές χώρες μειώνεται και θα μειώνεται κατά περίπου 2,2% ετησίως διότι τόσο ο πληθυσμός όσο και το βιοτικό τους επίπεδο αυξάνονται, η διαθέσιμη ποσότητα αργού πετρελαίου στο εμπόριο θα μειωθεί, το 2020, στα 20 εκατομ. βαρέλια ημερησίως. Αυτή η ποσότητα είναι τελείως ανεπαρκής όχι μόνο για να καλύψει τις τότε ανάγκες των ΗΠΑ, Ιαπωνίας, Κίνας και Ινδίας, που θα υποκαταστήσει την Γερμανία ως την τέταρτη χώρα στην ζήτηση αργού πετρελαίου, όχι μόνο θα είναι ανεπαρκής για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των χωρών της Ευρωπαϊκής ‘Ένωσης που σήμερα ανέρχονται σε 15,5 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, αλλά και του υπόλοιπου κόσμου εκτός, εννοείται, των 20 πετρελαιοεξαγωγικών κρατών. Η κατάσταση αυτή θα προκαλέσει παγκόσμια οικονομική κρίση, πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που ήδη βιώνουμε σε πάρα πολύ σύντομο διάστημα. Ουσιαστικά η πετρελαιοεξαγωγή θα σταματήσει τελείως το 2030 ενώ η Ευρώπη θα αισθανθεί αυτή την έλλειψη το 2020.
Όλα αυτά καθιστούν επιτακτική την ανάγκη να προχωρήσουν οι Ελληνικές κυβερνήσεις άμεσα στην εξέταση των πετρελαιοπιθανών περιοχών της Ελλάδας όπως αυτές έχουν ήδη προσδιοριστεί από τους έλληνες γεωεπιστήμονες της ΔΕΠ-ΕΚΥ και των ελληνικών πανεπιστημίων, ιδιαίτερα από το γεωλογικό τμήμα του Πανεπιστημίου των Πατρών και του τμήματος Μηχανικών Ορυκτών Πόρων. Η επιβεβαίωση και η επακόλουθη ταυτόχρονη εκμετάλλευση μπορεί να αποδώσει μια ημερήσια παραγωγή της τάξης των 250 χιλιάδων βαρελιών ημερησίως που θα καλύψουν τα 2/3 των ελληνικών αναγκών για 30-35 χρόνια.
Επίσης, θα πρέπει να ερευνηθούν και να εντοπιστούν τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που υπάρχουν όχι μόνο στους ταμιευτήρες αλλά και σε ψαμμίτες με μικρό πορώδες (tight sands), και σε βιτουμενιούχους αργιλικούς σχιστόλιθους (shale gas) δεδομένου ότι υπάρχει τεχνολογία απόληψης των που οδήγησε σε μία παγκόσμια υπερπαραγωγή φυσικού αερίου με αποτέλεσμα να πέσουν αισθητά οι τιμές του φυσικού αερίου. Στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στην Ήπειρο θα πρέπει να υπάρχουν και αμμόπισσες (Tar Sands) διότι τέτοια κοιτάσματα απαντώνται στην Αλβανία.
Τέλος θα πρέπει να ερευνηθεί και η ύπαρξης τεράστιων αποθεμάτων υδριτών (στερεοποιημένου μεθανίου) που απαντάται στο σημείο επαφής των γεωλογικών πλακών όπως αυτή που υπάρχει μεταξύ της καταβυθιζόμενης, κάτω από τον Ελλαδικό χώρο, Αφρικανικής Πλάκας. Στα σημεία επαφής δημιουργούνται οι υδρίτες. Το ΙΓΜΕ σε συνεργασία με το τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείο Κρήτης ανακάλυψαν την ύπαρξη υδριτών νοτίως της Ρόδου, εικόνα 11 Αυτά τα κοιτάσματα (Gas Hydrate Mounts) μπορεί να επεκτείνονται μέχρι και την Λευκάδα.
Άρα η έρευνα για την ανακάλυψη και εκμετάλλευση αυτών των πολύ πιθανών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων μπορεί να δημιουργήσει 3500 θέσεις εργασίας, και να αντλήσουμε 200000 βαρέλια ημερησίως αργού πετρελαίου καλύπτοντας το 55% των ημερησίων αναγκών μας για 30 χρόνια εξοικονομώντας $6,2 δισεκ ετησίως. Αντίστοιχο κέρδος θα έχουμε από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Οι επιπτώσεις στην οικονομία θα είναι τεράστιες. Άνασα στον προϋπολογισμό από την εξοικονόμηση συναλλάγματος, δημιουργία χιλιάδων θέσεων εργασίας και τεράστια βοήθεια στην χημική βιομηχανία (παραγωγή λιπασμάτων, γεωργικών φαρμάκων, κοκ).
Για την έρευνα και την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων αργού πετρελαίου κα φυσικού αερίου η Ελληνική κυβέρνηση δεν πρόκειται να διαθέσει ούτε ένα ευρώ. Τα πάντα θα τα επωμισθούν οι ιδιωτικές εταιρείες.

Προοπτικές έρευνας για την ανακάλυψη και εκμετάλευση αποθεμάτων υδρογονανθράκων στην Ελλάδα