Ρημάζει το εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Φάληρο

«Παγώνει» για τουλάχιστον έναν ακόμη χρόνο η αποκατάσταση και αξιοποίηση ενός διατηρητέου συγκροτήματος, του πρώτου Ατμοηλεκτρικού Σταθμού (ΑΗΣ) της ΔΕΗ, ο οποίος θεμελιώθηκε το 1901 στο Νέο Φάληρο. Επειτα από ολιγωρία τριών δεκαετιών εκ μέρους των διοικήσεων της επιχείρησης και ενώ τους τελευταίους μήνες διαφαινόταν ότι η υπόθεση είχε αρχίσει να ξεκαθαρίζει, ήλθε στις αρχές Ιουνίου η Αρχιτεκτονική Επιτροπή της Περιφέρειας Αττικής να πετάξει το... μπαλάκι στο υπουργείο Περιβάλλοντος, δίνοντάς του μάλιστα περιθώριο ενός έτους για να πάρει μια απόφαση που θα κρίνει το μέλλον του ιστορικού ΑΗΣ Φαλήρου.
Πού... κολλάει το θέμα; Η Επιτροπή κλήθηκε για δεύτερη φορά να αποφασίσει αν πρέπει ή όχι να κατεδαφισθούν δύο μεταγενέστερες προσθήκες της δεκαετίας του 1950 στο κεντρικό κτίριο του συγκροτήματος. Ηδη από το 1997 είχε αποφασιστεί, έπειτα από μελέτη, να αποχαρακτηριστούν καθώς αλλοιώνουν τις όψεις του εργοστασίου και το επιβαρύνουν δομικά. Για την απόφαση κατεδάφισής τους όμως απαιτείται ομόφωνη απόφαση της Επιτροπής και ένα μέλος της θεώρησε ότι είναι προτιμότερο να πάρουν την ευθύνη οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος.

Ετσι μετατίθεται και πάλι στο μέλλον η υλοποίηση της εγκεκριμένης από το υπουργείο Πολιτισμού (Οκτώβριος 2015) μελέτης, η οποία αφορά την αποκατάσταση της στέγης, τη στήριξη του κελύφους στο εμβληματικό κεντρικό κτίριο, αλλά και την παράλληλη απομάκρυνση των μη συμβατών, νεότερων και χαμηλής αρχιτεκτονικής αξίας προσθηκών που αποκρύπτουν τις όψεις και υποβαθμίζουν το συγκρότημα.

Ασκεπές στη φθορά

Είναι αξιοσημείωτο ότι εδώ και μία δεκαετία το κεντρικό κτίριο παραμένει ασκεπές και χρόνο με τον χρόνο αλλοιώνεται εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες. Το 2005 είχε αφαιρεθεί ο επικίνδυνος για τη δημόσια υγεία αμίαντος από τη στέγη, χωρίς ποτέ να αποκατασταθεί, επιταχύνοντας έτσι τις καταστροφές του κελύφους.

Ο προϋπολογισμός του έργου πριν από λίγα χρόνια κυμαινόταν γύρω στα 2 εκατ. ευρώ. Ομως όσο οι φθορές αυξάνονται μεγαλώνει και το κόστος της αποκατάστασης. Και σε περιόδους οικονομικής ύφεσης - με δεδομένες τις συσσωρευμένες οφειλές προς τη ΔΕΗ και τη μείωση του μεριδίου της στην αγορά ηλεκτρισμού προ των πυλών - κάθε ευρώ μετράει για την επιχείρηση.

Τους τελευταίους μήνες η προοπτική αποκατάστασης του συγκροτήματος είχε δημιουργήσει προσδοκίες στους κατοίκους όχι μόνο του Φαλήρου αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά, μιας από τις φτωχότερες περιφέρειες της χώρας σε ελεύθερους χώρους. Αλλωστε το συγκρότημα βρίσκεται σε άμεση σχέση με τη βιομηχανική ζώνη της οδού Πειραιώς, η οποία, όπως αναφέρει σε σχετικό έγγραφό του (21.6.2016) ο υπουργός Πολιτισμού κ. Αριστείδης Μπαλτάς, προβλέπεται ως ζώνη ανάπλασης και περιλαμβάνει 88 διατηρητέα κτίρια, 10 όψεις κτιρίων, καθώς και αξιόλογα βιομηχανικά συγκροτήματα, όπως η χρωματουργία ΧΡΩΠΕΙ, η οινοπνευματοποιία Ηβη, η ελαιουργία Ελαΐς κ.ά.

Εν δυνάμει «ανάσα» θα μπορούσαν να δώσουν στην περιοχή και οι πρώην βιομηχανικές εκτάσεις που βρίσκονται σε κοντινή ακτίνα από το μεγάλο λιμάνι, αλλά έχουν αφεθεί απροστάτευτες να ρημάζουν, όπως η Ρετσίνα στη Λεύκα, τα Λιπάσματα της Δραπετσώνας, το κεραμοποιείο Δηλαβέρη, ο ανενεργός σιδηροδρομικός διάδρομος Λεύκας - Αγίου Διονυσίου κ.ά.

Μοναδικό στο είδος του

Η διατήρηση και ανάδειξη του ΑΗΣ Φαλήρου και η ενσωμάτωσή του στον αστικό ιστό, ως οργανικό τμήμα της πόλης και της κοινωνικής ζωής, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ολοκληρωμένο παράδειγμα διάσωσης, αποκατάστασης και επανάχρησης ενός μοναδικού για το είδος του βιομηχανικού μνημείου, όπως αναφέρει στο «Βήμα» η κυρία Μαρία Μαυροειδή, πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCH) και υπάλληλος στον τομέα αρχείων της ΔΕΗ.

Σοβαρότερη τροχοπέδη για την αποκατάσταση των ιστορικών βιομηχανικών μονάδων που καταρρέουν, σύμφωνα με την κυρία Μαυροειδή, αποτελεί το γεγονός ότι «είναι φθηνότερο να τα κατεδαφίζεις από το να τα επισκευάζεις και να τα επαναχρησιμοποιείς».

Πέρα όμως από την αρχιτεκτονική του αξία, το συγκρότημα είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένο με την ιστορία του συνδικαλιστικού κινήματος της Ελλάδας, καθώς σε αυτό ξεκίνησε το 1916 η πρώτη μαχητική απεργιακή κινητοποίηση στον τομέα παραγωγής ηλεκτρισμού.

Ο ΑΗΣ Φαλήρου είχε για πρώτη φορά απειληθεί με κατεδάφιση την περίοδο της χούντας, όταν πραγματοποιήθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για να χτιστεί εκεί ένα μέγαρο (όπως του ΟΤΕ στη λεωφόρο Κηφισιάς) για το διοικητήριο της ΔΕΗ. Αλλά και στη δεκαετία του 1990 και παρά την κήρυξή του το 1986 ως διατηρητέου, έγιναν συζητήσεις για την κατασκευή εντός του χώρου ενός σύγχρονου κτιρίου που θα εξυπηρετούσε τις κεντρικές υπηρεσίες της επιχείρησης, αλλά το σχέδιο δεν προχώρησε.

115 χρόνια ιστορία
Ο πρώτος ΑΗΣ της χώρας, ο Βέγγος και οι Γερμανοί
Η αφίσα της ταινίας «Τι έκανες στον πόλεμο, Θανάση» που γυρίστηκε στους χώρους του ΑΗΣ Φαλήρου

Το πρώτο ατμοκίνητο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας συγκαταλέγεται και στα πρώτα κτιριακά βιομηχανικά συγκροτήματα της πρωτεύουσας που κηρύσσονται διατηρητέα. Μαζί με τον μόνιμο και κινητό εξοπλισμό του χαρακτηρίζεται ιστορικό διατηρητέο μνημείο με αποφάσεις του 1986 και του 1999 από το υπουργείο Πολιτισμού. Το 1997-98 αποκαθίσταται μόνο ένα κτίριο του συγκροτήματος, το λεγόμενο «Τ» (λόγω της κάτοψής του), το οποίο λειτούργησε για λίγο ως χώρος σεμιναρίων. Από τότε ξανάνοιξε τις πύλες του τον περασμένο Μάρτιο με αφορμή έκθεση της ΔΕΗ για τη βιομηχανική κληρονομιά στην Ελλάδα.

Η ιστορία του ξεκινά στην αυγή του 20ού αιώνα, το 1901, όταν προβάλλει επιτακτικά η ανάγκη κατασκευής ενός κεντρικού σταθμού για την επαρκή παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ηταν τότε που η Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία (ΕΗΕ) Συστήματος Thomson - Houston de la Méditerranée (είχε δημιουργηθεί από την πολυεθνική Thomson - Houston και την Εθνική Τράπεζα) εξασφαλίζει το δικαίωμα παροχής ρεύματος στον σιδηρόδρομο Αθηνών - Πειραιώς.

Για το ρεύμα της πρωτεύουσας

Το 1903 ο ΑΗΣ Φαλήρου τίθεται σε λειτουργία, με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 3.000 KW και καλείται να καλύψει την ηλεκτροδότηση του σιδηροδρόμου και βιομηχανικών μονάδων, καθώς και τον ηλεκτροφωτισμό της πρωτεύουσας. Η επιλογή της συγκεκριμένης θέσης ήταν ιδανική καθώς υπήρχε εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα για τη μεταφορά του άνθρακα και την προμήθεια μεγάλων ποσοτήτων νερού, αλλά και στον Κηφισό ποταμό για την απομάκρυνση των υπολειμμάτων.

Τα τρία βασικά επιμήκη κτίρια κατασκευάστηκαν σε σχέδια άγγλων μηχανικών τμηματικά ως το 1930, σε συνολική επιφάνεια 22 στρεμμάτων. Ακολούθησε τέταρτη φάση με επεκτάσεις που χρονολογούνται στο 1945, ενώ πολύ αργότερα έγιναν οι μη συμβατές νεότερες προσθήκες, σε επαφή με τις ελεύθερες όψεις των κτιρίων.

Το κτίριο «Τ», όπως καθιερώθηκε στις μέρες μας να ονομάζεται, είναι ο υποσταθμός μέσω του οποίου διοχετευόταν από το 1927 συνεχές ρεύμα για την κίνηση του παρακείμενου ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς.

Το 1929 όμως ο ΑΗΣ Νέου Φαλήρου απώλεσε την πρωτοκαθεδρία στην παροχή ρεύματος στο Λεκανοπέδιο με την κατασκευή του νέου και κατά πολύ μεγαλύτερου σταθμού (45.000 KW) του Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι από την αγγλική εταιρεία Power & Traction.

Τέλος το 1972

Το 1960 ο σταθμός περιέρχεται στη ΔΕΗ, στο πλαίσιο του προγράμματος εξαγοράς των επιχειρήσεων παραγωγής και διανομής ρεύματος σε όλη την Ελλάδα, που σκοπό είχε τη δημιουργία ενιαίου εθνικού δικτύου, και το 1972 διακόπτει οριστικά τη λειτουργία του.

Είχαν προηγηθεί λίγους μήνες νωρίτερα, το καλοκαίρι του 1971, τα γυρίσματα στον χώρο του συγκροτήματος μεγάλου μέρους της ταινίας του Ντίνου Κατσουρίδη «Τι έκανες στον πόλεμο, Θανάση» με πρωταγωνιστή τον Θανάση Βέγγο. Αλλωστε ο χώρος σήμαινε πολλά για τον μεγάλο κωμικό, καθώς ο πατέρας του, Βασίλης Βέγγος, εργαζόταν στον ΑΗΣ Φαλήρου και ως μέλος του ΕΛΑΣ συνέβαλε στη διάσωση των εγκαταστάσεων από τους Γερμανούς.

Πηγη: Το Βήμα