Οκτώ συν ένας λόγοι για μια ισχυρή ακαδημαϊκή παρουσία στη Δυτική Μακεδονία (του Γιώργου Δακή)

Αποτελεί κοινή πεποίθηση το γεγονός ότι η διάρθρωση του ακαδημαϊκού χάρτη σε εθνικό επίπεδο δεν υπήρξε απόρροια μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής ισόρροπης περιφερειακής ανάπτυξης ή μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης μακράς πνοής στην ανώτατη παιδεία. Δεν προήλθε καν ως απόρροια αναδιάρθρωσης του παραγωγικού μας μοντέλου και της πιεστικής απαίτησης για νέες γνώσεις και δεξιότητες.

Η ίδρυση περιφερειακών πανεπιστημίων και μάλιστα η διασπορά τους ενδοπεριφερειακά, έγινε απρογραμμάτιστα και χωρίς να διατυπωθούν αντικειμενικά και μετρήσιμα κριτήρια χωροθέτησης. Ουδείς βεβαίως ισχυρίζεται ότι η λειτουργία πανεπιστημιακών σχολών αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο και δικαίωμα των μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας. Κάθε άλλο μάλιστα. Η λειτουργία πανεπιστημιακών, τεχνολογικών και ερευνητικών δομών σε κάθε περιφέρεια της χώρας μας ούτε πολυτέλεια είναι, ούτε πολιτική πρακτική των ίσων αποστάσεων. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη.

Για τη Δυτική Μακεδονία, τα πράγματα είναι περισσότερο από ξεκάθαρα αναφορικά με το υπό διαβούλευση σχέδιο «Αθηνά». Δεν διεκδικούμε την αυτόνομη ύπαρξη του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και τη διατήρηση των τμημάτων του ΤΕΙ για λόγους τοπικιστικούς, κομματικών σκοπιμοτήτων ή απλά για να στηρίξουμε την ενεργό ζήτηση σε αγαθά και υπηρεσίες όπως πολλάκις αναφέρεται. Η αυτόνομη λειτουργία του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και η διεύρυνσή του σε νέα γνωστικά πεδία, παράλληλα και ταυτόχρονα με τη διατήρηση ενός ισχυρού περιφερειακού ΤΕΙ, αποτελεί ιστορική και καθοριστικής σημασίας υπόθεση για το μέλλον της περιοχής μας:

Η μακροχρόνια εξάρτηση της Δυτικής Μακεδονίας από τη λιγνιτική βιομηχανία δημιούργησε συνθήκες μονοκαλλιέργειας και αναπτυξιακής παθογένειας. Βρισκόμαστε ήδη σε τροχιά μεταλιγνιτικής εποχής και νομοτελειακά πρέπει να αναζητήσουμε εναλλακτικές αναπτυξιακές διεξόδους.

Με κομβικό χρονικό ορίζοντα το 2016 η αναδιάρθρωση του παραγωγικού μοντέλου στη Δυτική Μακεδονία πρέπει να βρίσκεται σε διαδικασία εξέλιξης. Θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε μια μοναδική πρόκληση που σχετίζεται με την αποκατάσταση και αξιοποίηση των εξαντλημένων ορυχείων και την απόδοσή τους για νέες χρήσεις, την ανάσχεση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και την ανάκτηση των κενών στον αστικό ιστό ως απόρροια της έντονης αποβιομηχάνισης. Θα κληθούμε να υιοθετήσουμε νέες τεχνολογίες, τη μετεκπαίδευση βιομηχανικών εργατών σε νέες δεξιότητες και γενικά τη συνολική αναδιάρθρωση του έντονα ενεργειακού χαρακτήρα της περιοχής. Η απάντηση βρίσκεται στη βασική και εφαρμοσμένη έρευνα.

Γεννάται επομένως αβίαστα το ερώτημα από ποια περιφέρεια της χώρας θα αντλήσουμε εμπειρίες, βέλτιστες πρακτικές και τεχνογνωσία. Στη διαχείριση των υδάτων, για παράδειγμα, άλλες περιφέρειες της χώρας μας μπορούν να αντλήσουν εμπειρίες από την περιφέρειά μας. Στη Δυτική Μακεδονία όμως οι λύσεις πρέπει να είναι μοναδικές και πρακτικές στα εξίσου μοναδικά και ιδιαίτερα προβλήματά μας. Η υιοθέτηση της υπάρχουσας διεθνούς εμπειρίας και των βέλτιστων πρακτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελεί αναγκαία αλλά μη ικανή συνθήκη. Η απάντηση βρίσκεται στην Καινοτομία.

Η εξηντάχρονη εξάρτηση της Δυτικής Μακεδονίας από την εξόρυξη και αξιοποίηση των λιγνιτών δημιούργησε ενεργειακή κουλτούρα και συσσώρευσε διάχυτη Γνώση και Τεχνογνωσία. Η αποτελεσματική κεφαλαιοποίησή τους αποτελεί το άυλο κυρίαρχο πλεονέκτημα της περιοχής μας. Χωρίς ισχυρές ακαδημαϊκές και ερευνητικές δομές στη Δυτική Μακεδονία ένα τεράστιο εθνικό κεφάλαιο θα απαξιωθεί.

Πριν από αρκετές δεκαετίες, η περιοχή του Ruhr στη Γερμανία αντιμετώπισε τα ίδια σχεδόν προβλήματα με την περιοχή μας. Εξάντληση των λιγνιτικών αποθεμάτων, αναδιάρθρωση της βιομηχανίας χάλυβα, έντονη αποβιομηχάνιση και κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας. Η απάντηση από την πλευρά της γερμανικής κυβέρνησης υπήρξε άμεση και σαφής: επένδυση στη Γνώση, στην Έρευνα και την Καινοτομία. Σήμερα η περιοχή του Ruhr διαθέτει την υψηλότερη πυκνότητα ακαδημαϊκών και ερευνητικών υποδομών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Διαθέτει πέντε πανεπιστήμια, οκτώ ανώτατες τεχνικές σχολές και τριάντα ερευνητικά κέντρα. Δεν φιλοδοξούμε βέβαια να τύχουμε ανάλογης συμπεριφοράς, αλλά τουλάχιστον να διατηρήσουμε τις υπάρχουσες δομές.

Η επόμενη προγραμματική περίοδος 2014-2020 εστιάζεται και επικεντρώνεται σε δράσεις έρευνας, καινοτομίας και τεχνολογικής ανάπτυξης. Αφορά στην έξυπνη εξειδίκευση, στην ενδυνάμωση της κοινωνίας της Γνώσης, στην ενίσχυση της πρόσβασης και χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Εύλογα γεννάται το ερώτημα για τον τρόπο με τον οποίο θα καλυφθούν οι απαιτήσεις αυτές και ποιοι μηχανισμοί μπορούν να τους ενσωματώσουν λειτουργικά και αποτελεσματικά στην τοπική κοινωνία χωρίς την ύπαρξη αυτόνομων ακαδημαϊκών και ερευνητικών δομών σε περιφερειακό επίπεδο.

Καταφέραμε ως Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας το μεγαλύτερο βιομηχανικό εγχείρημα σε εθνικό επίπεδο. Να τροφοδοτούμε εδώ και εξήντα χρόνια με ασφαλή, ανταγωνιστική και αδιάλειπτη παροχή ενέργειας το σύνολο της χώρας. Πληρώνοντας ένα βαρύ περιβαλλοντικό και αναπτυξιακό τίμημα. Είναι αδιανόητο να τελούμε σε καθεστώς κηδεμονίας όσον αφορά στη λειτουργία ακαδημαϊκών και ερευνητικών δομών και να αλληθωρίζουμε συνεχώς μεταξύ Ιωαννίνων και Θεσσαλονίκης. Απαιτούμε και διεκδικούμε τα αυτονόητα.

Η οικονομική ανάκαμψη της χώρας μας περνά μέσα από την ύπαρξη ανταγωνιστικών περιφερειών. Οι βασικοί αναπτυξιακοί πυλώνες της ενέργειας, της αγροτικής παραγωγής και του τουρισμού βρίσκονται μακριά από το δίπολο Αθήνας – Θεσσαλονίκης. Το σύνολο του πρωτογενούς τομέα σε εθνικό επίπεδο βρίσκεται εκτός των παραδοσιακών κέντρων λήψης αποφάσεων. Εκεί θα χτυπήσει η καρδιά της χώρας μας τα επόμενα χρόνια, εκεί μεταφέρεται πλέον το εθνικό μας στοίχημα. Εκεί απαιτούνται νέες γνώσεις, δεξιότητες και στήριξη της επιχειρηματικής καινοτομίας.

Πέραν αυτών, η Παιδαγωγική Ακαδημία στη Φλώρινα λειτουργεί από το 1941. Εδώ, στον τόπο που ξεκινάει η σύγχρονη Ελλάδα. Σε μια περιοχή όπου ο πολιτισμός και οι τέχνες αποτελούν το σημαντικότερο κεφάλαιο, άρρηκτα δεμένο και σε καθημερινή ώσμωση με τις πανεπιστημιακές σχολές. Κομμάτι της τοπικής ιστορίας, δυναμικός και αναντικατάστατος πυλώνας για το μέλλον των ανοικτών οριζόντων και της διασυνοριακής συνεργασίας. Πνευματική και ακαδημαϊκή πύλη της Ελλάδας στη Νοτιοδυτική Ευρώπη.

Η λειτουργία διοικητικά αυτόνομης πανεπιστημιακής δομής σε επίπεδο Δυτικής Μακεδονίας στελεχωμένης και εξοπλισμένης στον αναγκαίο βαθμό, προκειμένου να καλύπτει τις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού και ερευνητικού της έργου, αλλά και να συμβάλει ως αναντικατάστατος αρωγός και στρατηγικός εταίρος της τοπικής κοινωνίας έναντι των αναδυομένων προκλήσεων, αποτελεί για την αιρετή Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας θέση σταθερή και ξεκάθαρη.