Τοπίο στην …αιθαλομίχλη [του Αθαν.Γ. Τριανταφύλου*]

Για άλλη μια φορά το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των επιπτώσεων της στην υγεία του πληθυσμού είναι από τα κορυφαία στην επικαιρότητα. Τίτλοι όπως, πρόβλημα από τα αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ)  στην Αθήνα, πολλές φορές πάνω από τα όρια τα ΑΣ στη Θεσσαλονίκη, πρόβλημα στα Ιωάννινα, στο Βόλο, στις  αστικές περιοχές της χώρας και αναλύσεις ειδικών, κυριάρχησαν Χριστουγεννιάτικα ή κυριαρχούν στις ειδήσεις.  

Το ερώτημα πολλών : Πως γίνεται,  ενώ μιλάμε για υπερβάσεις ορίων αιωρουμένων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, να μην υπάρχει, σε κεντρική μάλιστα θέση στο κάδρο,  η περιοχή μας, η Πτολεμαΐδα, η Κοζάνη; Τον τελευταίο προορισμό που θα σκεφτόταν κάποιος από τις πόλεις της «αιθαλομίχλης», αν υποθέσουμε ότι επεδίωκε για λίγο την απόδραση σε καθαρή ατμόσφαιρα και χωρίς τον κίνδυνο να παγώσει, είναι να επιλέξει την Κοζάνη ή την Πτολεμαΐδα. Εκεί θα πάω; Από τη Σκύλα στη Χάρυβδη; Εκεί εισπνέουν μόνιμα τέφρα!!. Είναι άποψη πολλών στην περιοχή και περισσότερων ίσως στην υπόλοιπη Ελλάδα.  

Αυτή όμως η «κεκτημένη» άποψη, που έχει εμπεδωθεί εδώ και χρόνια, καλό είναι να πάρει τη σωστή της διάσταση,  και η υπερβολή, ας συμβάλλουμε να μην βαραίνει την περιοχή. Όχι βέβαια για να ξεθυμάνουν ανεξέλεγκτα τα φουγάρα και άλλες διάχυτες πηγές ΑΣ στην περιοχή, ούτε ακόμη διότι ένα σύστημα πρόγνωσης και διαχείρισης επεισοδίων ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή δεν παραμένει ακόμα ζητούμενο, όπως εξ άλλου θα φανεί παρακάτω. Αλλά διότι συμβάλλει, πιστεύουμε, στην καλύτερη και πληρέστερη ενημέρωση των κατοίκων της περιοχής και κυρίως της υπόλοιπης Ελλάδας (για αυτονόητους λόγους), η υπογράμμιση ότι, την ώρα που «όλη» η Ελλάδα υποφέρει από αιθαλομίχλη, οι πόλεις της τηλεθέρμανσης στη Δυτική Μακεδονία, στην Καρδιά του βιομηχανικού άξονα, δείχνουν τιμές ΑΣ μικρότερες, κάτω ή πολύ κάτω από τα όρια. Και ότι αυτό, η τηλεθέρμανση δηλαδή, αποδίδοντας «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι», είναι έργο όχι άσχετο με τη λειτουργία της ΔΕΗ στην περιοχή, αντιθέτως μάλιστα.

Κινδυνεύει όμως να δοθεί λάθος εντύπωση, αν αποφύγουμε να σχολιάσουμε με την ευκαιρία το πρόσφατο επεισόδιο ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή την εβδομάδα της γιορτής των Χριστουγέννων, αφού αποτέλεσε αντικείμενο ανάλυσης στο εργαστήριο. Έχει δε, λόγω των «ημερών των ξύλων και των τζακιών», τη σημασία του.  Σημειώνουμε ότι με τον όρο επεισόδιο ατμοσφαιρικής ρύπανσης (Ε.Α.Ρ.) εδώ εννοούμε την επικράτηση εκείνων των μετεωρολογικών συνθηκών που ευνοούν τη συσσώρευση ρύπων σε βιομηχανικές ή αστικές περιοχές. Τις ημέρες αυτές λοιπόν επεκράτησαν μετεωρολογικές συνθήκες ανάλογες αυτών που επεκράτησαν το δεύτερο 15νθήμερο του Νοεμβρίου του 2011, και οι οποίες, ως γνωστόν, οδήγησαν  στο εκτεταμένο Ε.Α.Ρ. στην περιοχή (ανάλυση - ερμηνεία του φαινομένου βλ. http://www.airlab.edu.gr/arlb/Anakoinwseis/Nov2011%20AP_Eps.pdf, http://www.kozanh-energy.gr/files/final1.pdf). Στη Θεσσαλονίκη της αιθαλομίχλης, στο σταθμό της οδού Λαγκαδά, ο οποίος επιβαρύνεται από τζάκια και κυκλοφορία, οι μέσες ημερήσιες συγκεντρώσεις τις ημέρες αυτές ξεπέρασαν τα 150,  ακόμη και τα 200 μg/m³ . Στην Κοζάνη, την πόλη της τηλεθέρμανσης, συνολικά το μήνα Δεκέμβριο καταγράφηκαν στο σταθμό του ΤΕΙΔΜ τρεις (3) υπερβάσεις της μέσης οριακής τιμής των  50μg/m³, (54, 75, 64 μg/m³), οι δύο εκ των οποίων τις ημέρες του επεισοδίου, 24 και 25/12/12. (Η ύπαρξη σταθμού μέτρησης στον αστικό ιστό του άλλου πόλου της τηλεθέρμανσης, δηλ. της πόλης της Πτολεμαΐδας, θα βοηθούσε για ανάλογη αξιολόγηση και  συμπεράσματα).

Έχει όμως γενικότερα ενδιαφέρον στη συνέχεια να δούμε αν θα μπορούσε ή όχι να αποφευχθεί το πρόβλημα της αιθαλομίχλης που μας προέκυψε και αν υπήρχαν προς τούτο δεδομένα. Η σειρά είναι γνωστή, έχει ως εξής:

1.       Η Κυβέρνηση αποφάσισε να αυξήσει τη φορολογία στο πετρέλαιο θέρμανσης, επιβαρύνοντες έτσι τα νοικοκυριά.

2.       Τα νοικοκυριά, αναζητώντας άμεσα πιο φθηνά καύσιμα (το λιγότερο που θα μπορούσε κάποιος να τα αποδώσει στην προκειμένη περίπτωση είναι έλλειψη προγραμματισμού), οδηγήθηκαν για τη θέρμανση τους, στην αντικατάσταση του πετρελαίου από τη βιομάζα  

3.       Η αξιοποίηση της βιομάζας, κυρίως με την «τεχνολογία» καύσης που χρησιμοποιήθηκε (η βιομάζα από αειφορική διαχείριση δασών, είναι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, «ουδέτερη» στις εκπομπές του θερμοκηπικού διοξειδίου του άνθρακα),  είχε συνέπεια την αύξηση εκπομπών ΑΣ, στην απλούστερη περίπτωση.

4.       Το αποτέλεσμα γνωστό, το ακούμε κάθε μέρα (όπως σχεδόν πάντα και τις υπερβολές)!

Το αυτονόητο ερώτημα, αν θα μπορούσε δηλαδή να προβλεφθεί μια τέτοια εξέλιξη, έχει δύο σκέλη :

1. Θα μπορούσε κανείς να προβλέψει, ότι η αύξηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης, θα οδηγούσε το κοινό σε πιο φθηνά καύσιμο , σε «έτοιμη» τεχνολογία καύσης (ξύλα – τζάκια)!; 
2. Θα είχε η στροφή αυτή επιπτώσεις στο περιβάλλον και ποιες;

Η απάντηση στο πρώτο σκέλος κρίνει αυτούς που σχεδιάζουν ή πρέπει να σχεδιάζουν και παίρνουν τα μέτρα. Αξίζει όμως να αναφερθούμε, πέρα από τα «ιστορικά» δεδομένα,  στα αποτελέσματα δημοσιευμένων εδώ και καιρό εργασιών συναδέλφων, που κατέληγαν σε συμπεράσματα, όπως : η στροφή των καταναλωτών στην καύση ξύλων για θέρμανση, οδήγησε σε μια μέση αύξηση της τάξης του 17% τις τιμές των αιωρούμενων σωματιδίων για το 2011. Η μείωση των εισοδημάτων είχε και θετικές επιπτώσεις, με την μείωση της κυκλοφορίας οχημάτων και γενικότερα των μετακινήσεων και άρα προς στιγμή τη βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας. Η αύξηση ωστόσο για τον ίδιο λόγο του ποσοστού κακοσυντηρημένων οχημάτων έχει αυξήσει σημαντικά την εκπομπή ρύπων, σε βαθμό που να αντισταθμίσει το «κέρδος» από τη μείωση της κυκλοφορίας!

Η απάντηση στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματος, αν δηλαδή μπορούσε να προβλεφθεί ότι η στροφή των καταναλωτών στην καύση ξύλων για θέρμανση θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, έχει ήδη δοθεί, είναι κατηγορηματικά ναι. Δεν χρειάζεται να σπουδάζει κανείς περιβαλλοντική διαχείριση και αντιρρυπαντική τεχνολογία στη Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, για να γνωρίζει ότι: Με «τεχνολογία» προ 50, δεν ζεσταίνεται η Αθήνα!

*Ο Α. Γ. Τριανταφύλλου είναι καθηγητής στο ΤΕΙΔΜ

 Εργαστήριο  Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης και Περιβαλλοντικής Φυσικής

και  Διευθυντής του Κέντρου Τεχνολογικής Έρευνας Δυτικής  Μακεδονίας