Οικολόγοι Πράσινοι: Δέκα ενστάσεις στη ΜΠΕ επέκτασης ορυχείων ΔΕΗ στο ΛΚΔΜ

Τη Δευτέρα 12 Ιουλίου συζητείται στο Νομαρχιακό Συμβούλιο Κοζάνης η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) της ΔΕΗ, η οποία αφορά την επέκταση των ορυχείων του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας (ΛΚΔΜ). Οι Οικολόγοι Πράσινοι Ν. Κοζάνης δίνουμε στη δημοσιότητα τις κυριότερες ενστάσεις μας και ζητούμε από το Νομαρχιακό Συμβούλιο να απορρίψει τη ΜΠΕ.
Από όσο γνωρίζουμε είμαστε ο πρώτος φορέας που καταθέτει δημοσίως τις παρατηρήσεις του για το σοβαρό αυτό θέμα, και ελπίζουμε να ληφθούν σοβαρά υπόψη από κάθε εμπλεκόμενο : Υπηρεσίες, Αιρετούς της Αυτοδιοίκησης, Κόμματα, Φορείς και Πολίτες

Δέκα ενστάσεις στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ)της επέκτασης των ορυχείων της ΔΕΗ στο ΛΚΔΜ

Γενική διαπίστωση. Η ΜΠΕ δίνει μια τόσο ιδανική εικόνα για τη λειτουργία των ορυχείων και τις περιβαλλοντικές τους παρενέργειες, ώστε κάποιος αδαής αναγνώστης να νομίζει ότι οι επιπτώσεις ενός ορυχείου είναι παρόμοιες με εκείνες ενός.. φαρμακείου : Μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, βελτίωση του ισοζυγίου των επιφανειακών νερών, ανατάξιμες και αντιστρεπτές επιπτώσεις στα υπόγεια νερά, αύξηση της χλωρίδας και της βιοποικιλότητας κλπ, κλπ. Όλα μέλι -γάλα
Η τεχνική που χρησιμοποιείται σε αρκετές περιπτώσεις προκειμένου να βγει στον αφρό η ΔΕΗ είναι η σύγκριση των επιπτώσεων όλων μαζί των ορυχείων, νέων και παλιών, σε βάθος χρόνου 15-45 ετών, οπότε θα έχει μειωθεί αναγκαστικά η λιγνιτική παραγωγή και επομένως θα έχει μειωθεί και ο ρυθμός εξόρυξης & οι επιφάνειες εκσκαφών, ενώ θα έχουν αυξηθεί οι αποκατεστημένες εκτάσεις. Δηλαδή με αυτό τον τρόπο, κατά την τελική αποτίμηση δεν εξετάζεται χωριστά η επιβάρυνση των επεκτάσεων των ορυχείων, αλλά επιλέγεται η «διαχρονική» σύγκριση προκειμένου με προφανή σπουδή να χαρακτηριστεί αυτή η αποτίμηση «θετική» ή «ασθενής» ή «ανατάξιμη». Είναι σαν να ζητάμε άδεια για την επέκταση ενός βρώμικου διυλιστηρίου με το επιχείρημα ότι όταν τελειώσει το πετρέλαιο δεν θα υπάρχει καμιά επιβάρυνση, αφού θα κλείσει το διυλιστήριο !! Τέτοιες αβελτηρίες είχαν γίνει και προ εικοσαετίας στην πρώτη ΜΠΕ της 5ης μονάδας του ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου (η μελέτη έλεγε ότι η μονάδα … βελτιώνει το περιβάλλον), γεγονός που ανάγκασε το ίδιο το ΥΠΕΧΩΔΕ να επιστρέψει τη ΜΠΕ ως απαράδεκτη.
Επί μέρους παρατηρήσεις
1. Σοβαρό κενό εξακολουθεί να υπάρχει στη διαχείριση της τέφρας. Η ΜΠΕ δεν προσδιορίζει τι είδους στερεό απόβλητο είναι η τέφρα, αδρανές ή τοξικό. (Οι Επιθεωρητές Περιβάλλοντες σε σχετικό πόρισμα το 2009, διαπιστώνοντας προφανώς το κενό, είχαν επισημάνει ότι η ΔΕΗ δεν έχει άδεια διάθεσης της τέφρας εντός του ορυχείου, όπως απαιτεί η ΚΥΑ 50910/03).
Η νέα ΜΠΕ λοιπόν, ακολουθώντας τη γραμμή της ΔΕΗ, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει «σιωπηρά» την τέφρα ως αδρανές απόβλητο και να το διαχειρίζεται με το γνωστό τρόπο. Αν τη χαρακτήριζε ως τοξικό (ή μη αδρανές) απόβλητο, θα έπρεπε να τη διαχειριστεί με πιο αυστηρές και ακριβές τεχνικές και να τη θάβει σε ειδικούς ΧΥΤΑ, κάτι που προφανώς δεν τη συμφέρει. Όμως η τέφρα δεν μπορεί χαρακτηριστεί αδρανές απόβλητο, καθόσον δεν πληροί τους όρους της οδηγίας 2003/33/ΕΚ στον τομέα της εκπλυσιμότητας ορισμένων συστατικών της. Πράγματι, με βάση ένα πρόσφατο Ερευνητικό Πρόγραμμα του ΕΜΠ( ) διαπιστώνεται ότι το χρώμιο Cr, μολυβδαίνιο Μο, θειικά SO42- υπερβαίνουν τα νόμιμα όρια, ενώ και το στρόντιο Sr, βανάδιο «ξεπλένονται» σε πολλαπλάσιο βαθμό από ότι σε δείγματα εδάφους. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τόσο οι εσωτερικές αποθέσεις καθαρής τέφρας όσο και οι εξωτερικές αποθέσεις μίγματος στείρων –τέφρας μπορούν (δυνητικά) μέσω των βρόχινων απορροών να δημιουργήσουν στραγγίσματα επικίνδυνα για τον περιβάλλοντα χώρο και ειδικώς για τα νερά. Η διαπίστωση αυτή έγινε σε κοινή μας συνάντηση με το Σύλλογο Ακρινής (που είχε και την πρωτοβουλία) και ο οποίος αποκτά ένα ακόμη ισχυρό επιχείρημα για την μετεγκατάσταση της Ακρινής, ενός χωριού που ζει αγκαλιά με τις αποθέσεις τέφρας και στείρων, παρά τις χρονίζουσες υποσχέσεις της Πολιτείας.

2. Αιωρούμενα σωματίδια. Η εκτίμηση του προβλήματος γίνεται με επιδερμικό και πρόχειρο τρόπο. Δεν υπάρχουν καθόλου ποσοτικά στοιχεία για το πόσο θα επιβαρυνθεί ο ατμοσφαιρικός αέρας από την τέφρα, τη λιγνιτόσκονη και τις άλλες πηγές σκόνης των ορυχείων. Είναι γνωστό τοις πάσι ότι πλέον το μεγαλύτερο μερίδιο των PM10 προέρχεται από τα ορυχεία και παρόλα αυτά η μελέτη καταλήγει ότι θα έχουμε .. βελτίωση της ποιότητας του αέρα («διαχρονικά» πάντοτε, μετά το 2023). Αναφέρει ότι δεν υπάρχουν οικισμοί προς νότο, όπου θα μεταφέρεται ο κύριος όγκος των ΡΜ10, για να «ομολογήσει» αμέσως μετά ότι στα 2 km είναι το Μαυροδέντρι ! Και αν η ΜΠΕ θεωρεί το Μαυροδέντρι .. αμελητέα ποσότητα δεν θα έπρεπε να προσδιορίσει την επιβάρυνση της Κοζάνης, Κοίλων, Καρδιάς, Δρεπάνου κλπ, όταν είναι γνωστό ότι οι οικισμοί αυτοί απέχουν 7-10 km κι ότι τα PM10 μεταφέρονται άνετα σε αποστάσεις μέχρι και 100 km ;
Τη στιγμή που ήδη μεταφέρονται στην Κοζάνη (και φυσικά στο Μαυροδέντρι) τα PM10 των ορυχείων, δεν θα έπρεπε να υπάρχει μια ξεχωριστή μελέτη διασποράς των αιωρουμένων; Η Νομαρχία υποσχέθηκε ολόκληρη μελέτη για τη βιωσιμότητα του Μαυροδεντρίου στις νέες συνθήκες και η ΜΠΕ λέει ότι «δεν τρέχει τίποτα» ; Δεν μπορεί να γράφεται γενικώς και αορίστως ότι «αναμένεται οι συγκεντρώσεις να είναι κατώτερες των ορίων». Αυτοί είναι λογαριασμοί ... μπακάλικου. Εφόσον η ΔΕΗ έχει όπως λέει πλήρες δίκτυο μετρήσεων ΡΜ10 στα λειτουργούντα ορυχεία, γιατί δεν αποτολμά μια προσομοίωση και για τα νέα ορυχεία, με το παραδεκτό βέβαια ρίσκο των παραδοχών ;
Στα μέτρα αντιμετώπισης (κεφ. 9.3.8) με εξαίρεση το σωληνωτό ταινιόδρομο για τον ΑΗΣ Πτολεμαΐδας επαναλαμβάνονται τα γνωστά μέτρα, (για τα οποία η πράξη έχει δείξει πόσο ελλειμματικά εφαρμόζονται), ενώ απουσιάζουν τελείως τα γαλακτώματα σαν τεχνική μείωσης της σκόνης. Υπενθυμίζεται ότι η ΔΕΗ έχει κάνει επιτυχείς πιλοτικές δοκιμές για 4-5 χρόνια, αλλά προφανώς πάνε στο .. αρχείο λόγω κόστους
Εκτιμούμε λοιπόν ότι η αποτύπωση και περιγραφή του προβλήματος των αιωρουμένων (κεφ. 8.3.7.1) είναι τελείως ανεπαρκής και το γεγονός αυτό αποτελεί από μόνο του αιτία επιστροφής της ΜΠΕ.

3) Γεωλογικά Γεωτεχνικά και εδαφικά χαρακτηριστικά (8.3.2 και 8.3.3). Η ΜΠΕ υποτιμά τις πιθανότητες εμφάνισης φαινομένων διαταραχής, ρωγματώσεων και κατολισθήσεων, επιστρατεύοντας τις «τεχνικά άρτιες» μεθόδους εξόρυξης, αλλά λησμονώντας τις αστοχίες που μας επιφύλαξε η μέχρι τώρα εμπειρία (βλ. κατολίσθηση 50.000.000 κ.μ το 2004).
Επίσης στον ισχυρισμό της ΜΠΕ ότι η επιβάρυνση των εδαφών από τη χρήση λιπαντικών θα είναι αμελητέα, αντιπαραθέτουμε το πόρισμα των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος του 2009, σύμφωνα με το οποίο «εξαφανίστηκαν» 1000 τόνοι λιπαντικά μέσα στα ορυχεία.
Τέλος η διαπίστωση της ΜΠΕ ότι «οι συγκεντρώσεις ιχνοστοιχείων στα αποκατεστημένα εδάφη θα είναι ανάλογες ή μικρότερες των αδιατάρακτων εδαφών» καταρρίπτεται μερικώς από την έρευνα του ΕΜΠ που αναφέρθηκε (για Cr, Mo, V, Sr)
Δεν είναι λοιπόν παράξενο το ότι η ΜΠΕ με την αφαιρετική της τακτική και τη λογική της «διαχρονικής» σύγκρισης εκτιμά ότι «η συνολική επίπτωση του στα εδαφικά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής εκτιμάται θετική».(σσ. μετά το .. 2050 !)

4) Επιπτώσεις στα επιφανειακά και υπόγεια νερά. (8.3.4.2). Ακόμη και στο ζήτημα της υπόγειας υδροφορίας που καταστρέφεται από τις εξορύξεις, η ΜΠΕ προσπαθεί να μας πείσει ότι το υδατικό και περιβαλλοντικό ισοζύγιο θα είναι θετικό. Αυτή η εκτίμηση, αν μη τι άλλο, προσβάλει τη νοημοσύνη των οικισμών που έχασαν τις πηγές ύδρευσης λόγω των εξορυκτικών δραστηριοτήτων της ΔΕΗ, καθώς και των γεωργών που αντλούν νερό από πολύ μεγαλύτερα βάθη. Προκειμένου λοιπόν να εξυπηρετήσει το σκοπό της η ΜΠΕ χρησιμοποιεί διάφορες παραδοχές και λαθροχειρίες. Χαρακτηριστικότερη είναι η «επιστράτευση» των τεράστιων ποσοτήτων νερού που αντλεί η ΔΕΗ από άλλη υδρολογική λεκάνη, αυτή του Αλιάκμονα, προκειμένου να βγει το υδατικό ισοζύγιο θετικό. Η ΔΕΗ αντλεί για τους ΑΗΣ της μέχρι και το Αμύνταιο γύρω στις 170.000 κ.μ την ημέρα από τον Αλιάκμονα. Παλιότερα οι ποσότητες αυτές ήταν πολύ μικρότερες, δεδομένου ότι η ΔΕΗ αντλούσε νερά και από πηγάδια του ΛΚΔΜ, καθώς και από τη λίμνη Βεγορίτιδα. Τελικά όμως, αφού τα πρώτα στέρεψαν και η λίμνη γονάτισε, αυξήθηκε κατά πολύ η μεταφορά από άλλη υδρολογική λεκάνη με μεγάλο κόστος, γεγονός απαράδεκτο και ασύμβατο με τη νέα οδηγία 2000/60/ΕΕ. Αντί λοιπόν αυτό να θεωρηθεί παράδειγμα προς αποφυγήν, η ΜΠΕ το χρησιμοποιεί ως θετικό στοιχείο του ισοζυγίου, λες και το νερό αυτό προέρχεται από τα μελετώμενα ορυχεία ή είναι ιδιοκτησία της ΔΕΗ και το παρέχει ως προσφορά στους αγρότες. Αν θέλει να συζητήσουμε για τέτοια ισοζύγια η ΔΕΗ, ας τα συντάξει αθροιστικά και για τις δύο υδρολογικές λεκάνες (αν και δεν έχει πρακτική αξία αυτό) προκειμένου να δούμε όχι μόνο τι προσθέτει σε μια πολύπαθη λεκάνη αλλά και τι αφαιρεί από τη λεκάνη του Αλιάκμονα. Υπενθυμίζουμε και πάλι ότι τυχόν επιχειρήματα περί ανανεώσιμων αποθεμάτων του Αλιάκμονα αναιρούνται λόγω της μεταφοράς τους σε άλλη υδρολογική λεκάνη και αντίστοιχης στέρησης από τους χρήστες της λεκάνης του ποταμού.
Μια δεύτερη σοβαρή ένσταση αφορά το επιχείρημα ότι οι υδροφορείς υπερκειμένων που θα καταστραφούν κατά την εξόρυξη θα αναπτυχθούν και πάλι (μετά από αρκετά βέβαια χρόνια) στα χαλαρά ιζήματα στις κοιλότητες των αποθέσεων. Αυτή η εκτίμηση είναι κάπως αυθαίρετη, γιατί δεν βασίζεται σε συγκεκριμένη υδρογεωλογική μελέτη ή σε επαρκή τεχνικά στοιχεία. Η ΜΠΕ επικαλείται την παλιότερη μελέτη Κουμαντάκη για να στηρίξει τα επιχειρήματα περί ανάταξης της υπόγειας υδροφορίας. Όμως πέφτει σε αντιφάσεις. Η κυριότερη είναι η εξής: Η ΜΠΕ υποστηρίζει ότι όλα τα νερά των αποστραγγίσεων των ορυχείων περισσεύουν και θα ενισχύσουν τις δυνατότητες άρδευσης και γενικώς τα επιφανειακά νερά, ενώ παράλληλα θα επανασχηματιστούν αυθόρμητα οι υπερκείμενοι υδροφορείς. Ο Κουμαντάκης όμως δεν θεωρεί καθόλου σίγουρο ότι οι βροχές και οι επιφανειακές απορροές θα ξανασχηματίσουν τους υπερκείμενους υδροφορείς και γενικώς «κρατά μικρό καλάθι». Για το λόγο αυτό θεωρεί απαραίτητο τον εμπλουτισμό της βαθιάς υδροφορίας με τις αποστραγγίσεις των ορυχείων, γεγονός που περιορίζει σημαντικά τα νερά που θα διατεθούν για αρδεύσεις. Εξάλλου η ενίσχυση των επιφανειακών νερών δεν σημαίνει «αυτόματο πότισμα» των χωραφιών μέσω του ρέματος Σουλού (που σημειωτέον θα επιβαρυνθεί με As, Pb, Ba, B, Se και NO2). Το πρόβλημα επομένως της ταπείνωσης της στάθμης των αρδευτικών γεωτρήσεων θα οξύνεται, καθώς θα υποβιβάζεται συνεχώς η πιεζομετρική επιφάνεια των υδροφόρων οριζόντων.
Η αφαίρεση 10.000.000 κ.μ υπόγειων νερών ετησίως χωρίς ανανέωση προκειμένου να επιτευχθεί η αποστράγγιση των ορυχείων δεν είναι μικρή επέμβαση, ούτε «ισοφαρίζεται» με διάφορες αλχημείες, ούτε τέλος δικαιολογείται με επιχειρήματα του τύπου ότι «έτσι και αλλιώς αυτά τα νερά θα τα κατανάλωναν εν καιρώ οι γεωργοί» (και άρα τι ; όποιος .. προλάβει αρπάζει ;)
Εν κατακλείδι για τα νερά κρίνουμε απαραίτητη τη γνωμοδότηση του ΙΓΜΕ, η οποία ελπίζουμε να είναι πιο αντικειμενική και να λάβει υπόψη τα δυσμενή (ξηροθερμικά) κλιματολογικά δεδομένα των επόμενων δεκαετιών, καθώς και τα έντονα φαινόμενα διάβρωσης που προκαλούνται στις επιφάνειες των εκσκαφών – αποθέσεων. Οι συνθήκες αυτές δυσκολεύουν προφανώς τον «αυτόματο» σχηματισμό προσχωματικών υδροφορέων στη θέση αυτών που θα καταστραφούν, όπως υποστηρίζει η ΜΠΕ.

5) Βιοποικιλότητα. Πολύ ρηχή η αντιμετώπιση και θα θέλαμε να μάθουμε το όνομα του βιολόγου που ασχολήθηκε καθώς και τις πηγές των δεδομένων του. Και μόνον το γεγονός ότι δεν αναφέρονται καν οι επιπτώσεις από τις συνεχείς εκτροπές ρεμάτων σαν το Σουλού, που αποτελούν μικρούς υγροτόπους, δείχνει την επιπόλαιη προσέγγιση του όλου θέματος. Η ανατροπή της βιοποικιλότητας και η εισαγωγή νέων ειδών δεν μπορεί να βαφτίζεται «διατήρηση», έστω και αν τα νέα είδη είναι περισσότερα
6) Επιπτώσεις στην υγεία Δεν αναφέρεται τίποτα. Μήπως θεωρείται αυτονόητο ότι θα βελτιωθεί και αυτή ;
7) Μετεγκαταστάσεις Ποντοκώμης και Μαυροπηγής. Ομοίως δεν γίνεται καμιά κουβέντα, πέραν του ότι «θα συντελεσθούν άμεσα μετά την έγκριση της παρούσης ΜΠΕ». Δεν έπρεπε να συνεκτιμηθούν στο «κοινωνικό κόστος» του έργου οι παρενέργειες από τη μεταφορά δύο μεγάλων οικισμών στην κοινωνική συνοχή των κατοίκων, στις συνήθειες και στον τρόπο ζωής τους ; Επίσης δεν υπάρχει αναφορά στη μετεγκατάσταση της Ακρινής, για την οποία υπάρχει προσωπική δέσμευση του πρωθυπουργού.
8) «Εξωτερικό κόστος» εξόρυξης. Φυσικά στη ΜΠΕ δεν γίνεται καμιά αναφορά στο περιβαλλοντικό ή εξωτερικό κόστος της εξόρυξης. Δεν αποτιμάται δηλαδή με οικονομικούς όρους πόσο θα στοιχίσει στην κοινωνία (και όχι μόνο) η καταστροφή της υδροφορίας, η απώλεια παραγωγής των εδαφών που ανασκάπτονται, των φυσικών πόρων κλπ. Η ΜΠΕ μας δίνει μια τελευταία ευκαιρία να ζητήσουμε από τη ΔΕΗ να υπολογίσει για πρώτη φορά μέσω αξιόπιστης μελέτης το εξωτερικό κόστος εξόρυξης, κάτι βέβαια που θα έπρεπε να αιτηθούμε εδώ και 20 χρόνια. Με βάση τα αποτελέσματα που θα προκύψουν πρέπει να ζητηθεί επιστροφή των χρημάτων (του εξωτερικού κόστους) με τη μορφή έργων ανάταξης του φυσικού κεφαλαίου. Εάν στις γνωμοδοτήσεις των προηγούμενων ΜΠΕ ορυχείων ζητούσαμε να συμπεριληφθεί στους Περιβαλλοντικούς Όρους Λειτουργίας η υποχρέωση της ΔΕΗ να πληρώνει το αυξημένο κόστος άντλησης νερού λόγω ταπείνωσης ή καταστροφής των υδροφορέων στα ορυχεία, τότε δεν θα ψάχναμε τρόπους να ρυθμίσουμε τα χρέη των ΔΕΥΑ προς τη ΔΕΗ, ούτε θα «ζητιανεύαμε» από τον Τοπικό Πόρο λεφτά για να πληρώνουμε το ηλεκτρικό ρεύμα από την ακριβή άντληση.
9) Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης της ΔΕΗ. Στη ΜΠΕ διατυμπανίζεται ότι η ΔΕΗ διαθέτει τέτοιο σύστημα για τα ορυχεία, το οποίο έχει πιστοποιηθεί από τον Ελληνικό Οργανισμό Τυποποίησης (ΕΛ.Ο.Τ.) βάσει του διεθνούς προτύπου ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 14001:2004. Μήπως θα έπρεπε να στείλουμε στον ΕΛΟΤ τα πρόσφατα πορίσματα των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος με τις σοβαρές παραβάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στα ορυχεία, ώστε να πάψει ο Οργανισμός να δίνει τέτοια πιστοποιητικά ελαφρά τη καρδία ;
7) Εναλλακτικές λύσεις. Εδώ βέβαια η απόρριψη όλων των εναλλακτικών τρόπων παραγωγής ενέργειας ήταν αναμενόμενη. Δε νοείται αμφισβήτηση του λιγνίτη και στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ΑΠΕ, αφού προέχει «η τροφοδοσία της νέας μονάδας του ΑΗΣ Πτολεμαΐδας», ο «μέγιστος βαθμός εκμετάλλευσης των αποθεμάτων» (μη τυχόν μείνει κάτι για τις επόμενες γενιές !), ενώ «προκαλούνται δυσμενείς επιπτώσεις στην παραγωγικότητα και το αναπτυξιακό δυναμικό της Εθνικής Οικονομίας». Μάλιστα. Όλα αυτά υπέστησαν οι .. άσχετοι Γερμανοί που στράφηκαν στις ΑΠΕ και μείωσαν την παραγωγή ενέργειας από κάρβουνο…
Από πού προκύπτει η απόρριψη όλων των εναλλακτικών λύσεων και πηγών ενέργειας ; Μα από «τις αποφάσεις της ΔΕΗ για τη λειτουργία των υφιστάμενων Ορυχείων Μαυροπηγής και Πτολεμαΐδας» και τις απόψεις της για «την ενεργειακή ασφάλεια και αυτοτέλεια της χώρας». Αυτά λέει το μελετητικό γραφείο το οποίο συνέταξε τη ΜΠΕ και αποδεικνύει για άλλη μια φορά πως έχει … ανεξάρτητο τρόπο σκέψης από τον εργοδότη του, τη ΔΕΗ, η οποία του ανάθεσε τη δουλειά.

Κοζάνη 7 Ιουλίου 2010
ΤΠΚ Οικολόγων Πράσινων Κοζάνης
Πληροφ. Λ. Τσικριτζής