Τα ανώτατα ιδρύματα της επαρχίας, μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων

Η αντιμετώπιση του δημογραφικού, του μεγαλύτερου προβλήματος της χώρας τον νέο αιώνα, απαιτεί εγχειρήματα άμεσα και τολμηρά. Οι πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του δημογραφικού είναι ανάγκη να εντατικοποιηθούν, σύμφωνα και με τον ΟΟΣΑ. Ένα από τα θέματα στο οποίο πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή μας αναφορικά με το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί η ανάπτυξη της περιφέρειας.
Το βασικό ερώτημα είναι πώς θα μπορέσει η ελληνική περιφέρεια, με το έντονο δημογραφικό της πρόβλημα, να κρατήσει το ανθρώπινο δυναμικό της και παράλληλα να ελκύσει νέο ανθρώπινο κεφάλαιο και ιδιαίτερα διανόηση που θα δώσει ώθηση στην τοπική κοινωνία.

Ο διάλογος για τα περιφερειακά πανεπιστήμια πρέπει να έχει ως βάση μια εθνική στρατηγική για την περιφέρεια και άξονα την ταυτότητα κάθε περιφέρειας, την παραγωγική δραστηριότητα, την οικονομική δομή και τον βαθμό εκσυγχρονισμού των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας της, στο μέτρο που υφίσταται, και τέλος τη δυνατότητα επικοινωνίας της περιφέρειας με το κέντρο, με άλλες περιφέρειες και με άλλες χώρες. Το πανεπιστήμιο της περιφέρειας δεν αρκεί να είναι στην περιφέρεια, πρέπει να είναι και από την περιφέρεια.

Συγκεκριμένη στρατηγική

Το πανεπιστήμιο αποτελεί μια βάση για ανάπτυξη που δίνει και δυνατότητες διεθνοποίησης της περιφέρειας. Τα περιφερειακά πανεπιστήμια οφείλουν να επιδείξουν έναν διεθνή προσανατολισμό αν θέλουν να αποφύγουν τον κίνδυνο της απομόνωσης. Ο διαχωρισμός που πολύ συχνά γίνεται μεταξύ τοπικισμού και διεθνοποίησης είναι κατ' αρχήν πλασματικός. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Αντίθετα το να «μπει η περιφέρεια στον χάρτη» της Ευρώπης θα πρέπει να είναι ο στόχος κάθε φιλόδοξης εθνικής εκπαιδευτικής, ερευνητικής και περιφερειακής πολιτικής. Έτσι χρειάζεται να υιοθετηθούν διαφορετικές στρατηγικές προσέγγισης και αντιμετώπισης των πανεπιστημίων της περιφέρειας από τα παραδοσιακά. Η ενίσχυση και η στήριξη των πανεπιστημίων αυτών ισοδυναμεί με μια μακροχρόνια επένδυση στην περιφέρεια και χρειάζεται να ιδωθεί πάνω και πέρα από την πίεση για εισαγωγή περισσότερων εισακτέων ή την έλλειψη ειδικευμένων επιστημόνων και πέρα από τον ρόλο και τη συνεισφορά τους στην τοπική οικονομία. Ένα πανεπιστήμιο αποτελεί διανοητικό, πολιτιστικό και κοινωνικό εθνικό κεφάλαιο. Συμβάλλει στη διαμόρφωση πολιτικών θέσεων και πεποιθήσεων και μορφώνει τους πολίτες της χώρας. Η συμβολή του επομένως στη διαμόρφωση μιας υγιούς δημοκρατίας είναι ζωτικής σημασίας. Το πανεπιστήμιο, και ειδικά το περιφερειακό, μπορεί να αποτελέσει έναν μοχλό για ανοίγματα προς τις γειτονικές χώρες και συνεργασία σε τοπικά θέματα, όπως για παράδειγμα τα περιβαλλοντικά. Η έρευνα που παράγουν τα περιφερειακά πανεπιστήμια μπορεί να αποτελέσει σπουδαία συμβολή στην επιστήμη αλλά και στην πολιτιστική, οικονομική και οικολογική ζωή της περιφέρειας.

Τα παραπάνω όμως προϋποθέτουν ισχυρά περιφερειακά πανεπιστήμια, δηλαδή αυτόνομα ιδρύματα με φιλοδοξίες να προσφέρουν εκπαίδευση και έρευνα που να μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο των προγραμμάτων σπουδών και των ερευνητικών επιδόσεων των παραδοσιακών πανεπιστημίων. Αυτό βέβαια βρίσκεται σε άμεση σχέση με το ακαδημαϊκό προφίλ κάθε ιδρύματος και εξαρτάται από το πλαίσιο της εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής και της περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής, τα οποία οριοθετούν τις δυνατότητες του ιδρύματος. Το πανεπιστήμιο της περιφέρειας χρειάζεται συγκεκριμένη στρατηγική για να ελκύσει ανθρώπινο δυναμικό από τη χώρα αλλά και διεθνώς, που θα αποτελέσει την ατμομηχανή των ιδρυμάτων και όχι ένα είδος «καθηγητών βαλίτσας».

Οι δυσκολίες και οι στόχοι

Κανένας βέβαια δεν αμφισβητεί τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα σχετικά νέο περιφερειακό πανεπιστήμιο στο να ανταγωνισθεί σε δυναμικό, έρευνα και φήμη τα παραδοσιακά πανεπιστήμια. Με μια στρατηγική προτεραιοτήτων όμως που συγκεντρώνει πόρους και δυναμικό σε συγκεκριμένους τομείς, όπως ήδη συμβαίνει σε ορισμένα πανεπιστήμια της περιφέρειας, μπορεί να διακριθεί και να διαπρέψει. Η δύναμη των πανεπιστημίων της περιφέρειας συνίσταται στο ότι ως νεότερα και μικρότερα μπορούν να είναι περισσότερο ευέλικτα, ελαστικά και λιγότερο γραφειοκρατικά. Μπορούν επομένως να παίξουν ανανεωτικό ρόλο και να εκσυγχρονίσουν την ανώτατη παιδεία όχι μόνο στους τομείς της εκπαίδευσης, της διδασκαλίας και της έρευνας αλλά και των τρόπων διοίκησης των ιδρυμάτων και λήψης αποφάσεων.

Στόχος των πανεπιστημίων της περιφέρειας, όπως και κάθε πανεπιστημίου, για να επιβιώσουν στο ανταγωνιστικό περιβάλλον που διαμορφώνεται διεθνώς πρέπει να είναι η ποιότητα της εκπαίδευσης και της έρευνας. Ούτως ή άλλως θα ήταν άνιση μια σύγκριση με τα παραδοσιακά ιδρύματα βασισμένη πάνω σε ποσοτικά κριτήρια. Προϋπόθεση βέβαια για ποιοτική εκπαίδευση και έρευνα αποτελεί η αξιολόγηση των πανεπιστημίων. Η δυναμική και αυτών των πανεπιστημίων χρειάζεται να εκτιμηθεί και να χρησιμοποιηθεί. Εντοπίζονται έτσι οι ισχυρές πλευρές και οι τομείς όπου το συγκεκριμένο περιφερειακό πανεπιστήμιο παρουσιάζεται δυνατό και δυναμικό αξιοποιούνται.

Πώς επηρεάζει την τοπική κοινωνία η ύπαρξη ενός πανεπιστημίου;

·         Πρώτον, συγκεντρώνει το ανθρώπινο δυναμικό της περιφέρειας αλλά και άλλων περιοχών.

·         Δεύτερον, ανεβάζει το μορφωτικό επίπεδο, βελτιώνει τα προσόντα του εργατικού δυναμικού της περιφέρειας και όχι μόνο, προσφέρει υπηρεσίες, βελτιώνει τις γνώσεις πάνω σε θέματα μοντέρνας τεχνολογίας, παραγωγής αγαθών και μπορεί να συμμετέχει σε όλα τα στάδια της παραγωγής, από τον σχεδιασμό ενός προϊόντος ως την πώλησή του.

·         Τρίτον, διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ περιφέρειας και κέντρου, μεταξύ των περιφερειών καθώς και της περιφέρειας με κέντρα αποφάσεων σε άλλες χώρες. Ένα ανεπτυγμένο δίκτυο επικοινωνίας αποτελεί βασικό παράγοντα για την τοπική ανάπτυξη.

Το περιφερειακό πανεπιστήμιο μπορεί να στηρίξει ιδιαίτερα τις μικρές και μεσαίες παραγωγικές μονάδες που αποτελούν τον κορμό της ελληνικής οικονομίας. Αυτές είναι που έχουν ανάγκη βοήθειας σε θέματα περαιτέρω εκπαίδευσης, έρευνας και τεχνολογίας αφού αδυνατούν να έχουν δική τους ερευνητική δραστηριότητα ή εύκολη πρόσβαση στη μετεκπαίδευση και ειδίκευση στο κέντρο, όπως μπορούν να έχουν οι μεγάλες μονάδες.

Οι νέες θέσεις εργασίας

Στις μοντέρνες, σύνθετες και ταχύτατα μεταβαλλόμενες κοινωνίες η ανάγκη της διά βίου εκπαίδευσης και στην περιφέρεια είναι επιτακτική. Με τη δυνατότητα οργάνωσης κύκλων σπουδών ή μαθημάτων επιλογής από το πανεπιστήμιο της περιφέρειας μπορεί να βελτιωθεί η ποιότητα του τοπικού εργατικού δυναμικού. Το δυναμικό αυτό θα αποτελέσει εν συνεχεία τον συνδετικό κρίκο μεταξύ του πανεπιστημίου, της αγοράς εργασίας και της τοπικής κοινωνίας.

Η επιβίωση και η ανάπτυξη της περιφέρειας εξαρτώνται συνεπώς από τη δυνατότητα να συνδυαστεί μια τοπική ανάγκη, όπως είναι η ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών, με την προσφορά και δραστηριότητα γενικότερα του πανεπιστημίου ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και να επιτευχθεί βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Είναι προφανές ότι μια επένδυση στην εκπαίδευση και έρευνα στην περιφέρεια δεν σημαίνει αυτόματα και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα αντίστοιχα οφέλη, όσον αφορά τουλάχιστον το οικονομικό μέρος της επένδυσης. Δεν σημαίνει όμως απαραίτητα και σε όλες τις περιπτώσεις μακροχρόνια αναμονή για να δούμε τα αποτελέσματα της επένδυσης αυτής.

Η Ελλάδα ως ισότιμο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και στο σύνορό της χρειάζεται να προβληματιστεί με σοβαρότητα γύρω από τα δημογραφικά και αναπτυξιακά θέματα της περιφέρειάς της και τον ρόλο που μπορούν να παίξουν τα περιφερειακά πανεπιστήμια σε αυτήν και συνεπώς στη συνολική ανάπτυξη της χώρας.

***Γράφει

Η κυρία Ευανθία Καλπαζίδου-Σμιτ η οποία είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης.