Περιβάλλον: έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Η Επιτροπή δημοσίευσε σήμερα (13/7/09) έκθεση σχετικά με την κατάσταση διατήρησης άνω των 1.150 ειδών και 200 τύπων οικοτόπων που προστατεύονται βάσει της κοινοτικής νομοθεσίας. Μόνο για ένα μικρό ποσοστό των ευπρόσβλητων αυτών οικοτόπων και ειδών έχει επιτευχθεί ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, τα δε κράτη μέλη θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους προκειμένου να βελτιωθεί η κατάσταση αυτή. Η έκθεση, η οποία καλύπτει την περίοδο 2001-2006 και αποτελεί την πληρέστερη στα χρονικά ανασκόπηση της βιοποικιλότητας της ΕΕ, συνιστά ένα πολύτιμο σημείο αναφοράς για την αξιολόγηση των μελλοντικών τάσεων. Οι λειμώνες, οι υγρότοποι και οι παράκτιοι οικότοποι αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες απειλές, κυρίως λόγω της υποβάθμισης των παραδοσιακών γεωργικών πρακτικών, της τουριστικής ανάπτυξης και της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, η εικόνα δεν είναι παντού ζοφερή, καθώς ορισμένα μεγαλύτερα, εμβληματικά είδη, όπως ο λύκος, ο ευρωπαϊκός λύγκας, ο κάστορας και η ενυδρίδα αρχίζουν να επανεγκαθίστανται στην παραδοσιακή ζώνη εξάπλωσής τους. Πολλά κράτη μέλη κατέβαλαν σύντονες προσπάθειες για τη διενέργεια της λεπτομερούς παρακολούθησης και, παρά την ύπαρξη κενών, το όλο εγχείρημα στέφθηκε από μεγάλη επιτυχία.

Ορισμένες σημαντικές, αν και περιορισμένες, επιτυχίες

Η έκθεση καλύπτει 216 τύπους οικοτόπων και περιέχει πληροφορίες για περίπου 1.182 είδη. Αν και το γενικό συμπέρασμα είναι ότι για πολλά είδη και τύπους οικοτόπων δεν έχει ακόμη επιτευχθεί ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα μέτρα προστασίας αποδίδουν και ότι αρχίζει η αποκατάσταση ορισμένων τύπων οικοτόπων και ειδών. Είδη όπως η φαιά αρκούδα, ο λύκος και ο κάστορας ανακάμπτουν και επανεγκαθίστανται σε πολλές περιοχές. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν κατάλληλοι οικότοποι και ότι οι αρνητικές πιέσεις, όπως είναι το κυνήγι και η ρύπανση, έχουν περιοριστεί.

Κινδυνεύουν ιδιαίτερα οι λειμώνες, οι υγρότοποι και οι ακτές

Η γενική κατάσταση των λειμώνων, των υγροτόπων και των παράκτιων οικοτόπων είναι ιδιαίτερα κακή. Οι λειμώνες συνδέονται κυρίως με παραδοσιακές γεωργικές πρακτικές που τείνουν να εκλείψουν σε ολόκληρη την ΕΕ, η δε κατάσταση διατήρησης όλων των τύπων οικοτόπων που συνδέονται με τη γεωργία είναι πολύ χειρότερη εκείνης άλλων τύπων οικοτόπων: μόνο στο 7% των αξιολογήσεων των οικοτόπων αυτών η κατάσταση χαρακτηρίστηκε ικανοποιητική, ενώ για τους «μη γεωργικούς» οικοτόπους το ποσοστό αυτό ήταν 21%. Αυτό οφείλεται στη στροφή σε εντατικότερες γεωργικές πρακτικές, στην εγκατάλειψη και στην κακή διαχείριση γαιών. Οι υγρότοποι μετασχηματίζονται σε άλλες χρήσεις και υφίστανται επιπλέον τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως και οι παγετώνες. Οι παράκτιοι οικότοποι υφίστανται εντεινόμενες πιέσεις από τον τουρισμό.

Έλλειψη στοιχείων

Συνολικά, περίπου στο 13% των περιφερειακών αξιολογήσεων οικοτόπων και στο 27% των περιφερειακών αξιολογήσεων ειδών, η κατάσταση χαρακτηρίστηκε «άγνωστη». Ο αριθμός των χαρακτηρισμών «άγνωστη» ήταν ιδιαίτερα αυξημένος για είδη της Νότιας Ευρώπης, με την Κύπρο, την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία να χαρακτηρίζουν ως «άγνωστη» την κατάσταση διατήρησης των αξιολογηθέντων ειδών στην επικράτειά τους σε ποσοστό άνω του 50%.
Ιδιαίτερο πρόβλημα παρουσιάζει το θαλάσσιο περιβάλλον, όπου στο 57 % των αξιολογήσεων θαλάσσιων ειδών και στο 40% περίπου των αξιολογήσεων θαλάσσιων οικοτόπων η κατάσταση διατήρησης χαρακτηρίζεται ως «άγνωστη».

Πλαίσιο: Η έκθεση που προβλέπεται από το άρθρο 17

Σύμφωνα με το άρθρο 17 της οδηγίας για τους οικοτόπους, τα κράτη μέλη οφείλουν να υποβάλλουν ανά εξαετία στοιχεία για τον τρόπο εφαρμογής της. Για την περίοδο αναφοράς 2001-2006, οι εκθέσεις περιείχαν, για πρώτη φορά, αξιολογήσεις της κατάστασης διατήρησης των ειδών και οικοτόπων που καλύπτονται από την οδηγία και απαντούν στην επικράτεια κάθε χώρας. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος χρησιμοποίησε τις εκθέσεις αυτές για να προβεί σε μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση για κάθε γεωγραφική περιοχή, τύπο οικοτόπων και είδος. Στη συνέχεια, η Επιτροπή βασίστηκε στις αξιολογήσεις αυτές για να συντάξει συνολική έκθεση, όπως απαιτείται από την οδηγία.

Η οδηγία για τους οικοτόπους

Η φύση της Ευρώπης προστατεύεται από δύο βασικές νομοθετικές πράξεις, την οδηγία για τα πτηνά και την οδηγία για τους οικοτόπους. Η δεύτερη υποχρεώνει τα κράτη μέλη να διατηρούν έναν ορισμένο αριθμό χαρακτηρισθέντων τύπων οικοτόπων και ειδών σε ικανοποιητική κατάσταση, σε συγκεκριμένους τόπους που επιλέγονται σε συμφωνία με την Επιτροπή. Οι τόποι αυτοί, μαζί με τους τόπους που καθορίζονται σύμφωνα με την οδηγία για τα πτηνά, εντάσσονται στο δίκτυο Natura 2000, το οποίο είναι το μεγαλύτερο οικολογικό δίκτυο παγκοσμίως. Στο πλαίσιο της οδηγίας για τους οικοτόπους έχουν χαρακτηριστεί περίπου 22.000 τόποι που καλύπτουν γύρω στο 13,3% της επικράτειας της ΕΕ. Συνολικά, το δίκτυο Natura 2000 περιλαμβάνει περισσότερους από 25.000 τόπους (χαρακτηρισμένους είτε βάσει της οδηγίας για τα πτηνά είτε της οδηγίας για τους οικοτόπους) και καλύπτει περίπου το 17% της επικράτειας της ΕΕ.

Ο αρμόδιος για το περιβάλλον Επίτροπος Σταύρος Δήμας δήλωσε σχετικά: «Έχουμε δεσμευθεί να αναστείλουμε την απώλεια βιοποικιλότητας στην Ευρώπη και η έκθεση που δημοσιεύεται σήμερα δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού. Χρειάζονται χρόνος και σημαντικές προσπάθειες για την επαναφορά των ευπρόσβλητων οικοτόπων και ειδών σε ικανοποιητική κατάσταση. Η νομοθεσία της ΕΕ για τη φύση και το δίκτυο Natura 2000 είναι τα καίρια στοιχεία για την επίτευξη των στόχων μας όσον αφορά την προστασία της βιοποικιλότητας στην ΕΕ. Καθώς το χερσαίο τμήμα του δικτύου έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, μπορούμε να αναμένουμε σημαντική βελτίωση της κατάστασης τα επόμενα 10 έως 20 χρόνια».
«Η βιοποικιλότητα στην Ευρώπη εξακολουθεί να αντιμετωπίζει έντονες πιέσεις και σοβαρούς κινδύνους. Παρόλο που δεν θα επιτύχουμε τον στόχο της ανάσχεσης της απώλειας βιοποικιλότητας στην Ευρώπη μέχρι το 2010, δεν παύει να έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος. Όπως ανέφερε πρόσφατα ο Επίτροπος στην Αθήνα, ο στόχος για την μετά το 2010 περίοδο πρέπει να είναι φιλόδοξος, μετρήσιμος και σαφής. Πρέπει να διατηρηθεί η έμφαση στην εγγενή αξία της βιοποικιλότητας, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα την αξία των υγειών και ευπροσάρμοστων οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών που παρέχουν», δήλωσε η Καθηγήτρια κυρία Jacqueline McGlade, Εκτελεστική Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος.

Για περισσότερες πληροφορίες (στην αγγλική γλώσσα)
http://ec.europa.eu/environment/nature/knowledge/rep_habitats/index_en.htm
http://biodiversity.eionet.europa.eu/article17