Ενεργειακή Τραμπάλα Ευρώπης – Ρωσίας

Του Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα

H υλοποίηση των σχεδίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για περιορισμό της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα κράτη της Κεντρικής Ασίας και του Νότιου Καυκάσου, το Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν, που ασκούν μια διπλωματία αγωγών με βάση τα εθνικά τους συμφέροντα.



Η Μόσχα, στον αντίποδα, εμφανίζεται να διατηρεί το προβάδισμα στη γεωπολιτική ενεργειακή σκακιέρα, προωθώντας τους δικούς της αγωγούς και προσπαθώντας να επηρεάσει πρώην σοβιετικές δημοκρατίες ώστε να μην προμηθεύσουν με φυσικό αέριο ανταγωνιστικούς αγωγούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την πλευρά της, εστιάζει σε αγωγούς που θα παρακάμπτουν τη Ρωσία και σε πολιτικές που θα την απεγκλωβίσουν από την ενεργειακή διελκυστίνδα Κιέβου και Μόσχας και τις ενεργειακές παρενέργειές της. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, αν και φιλορωσικών αισθημάτων, έχει επικρίνει τη ρωσική διπλωματία των αγωγών.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να αναπτύξει μια κοινή ενεργειακή πολιτική, προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες της μεγάλης «γεωπολιτικής σκακιέρας» της Ευρασίας, ώστε να καλύψει τις αυξημένες ενεργειακές ανάγκες της. Η υποβάθμιση της ενεργειακής κυριαρχίας της Ρωσίας μπορεί να γίνει εφικτή μόνο με την κατασκευή αγωγών που θα εγγυώνται τη συνεχή ροή φυσικού αερίου προς τη Γηραιά Ήπειρο. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται το σχέδιο του South Gas Corridor, που θα διοχετεύει φυσικό αέριο στην Ευρώπη από την Κασπία θάλασσα μέσω Τουρκίας περνώντας από τη Μαύρη Θάλασσα (μέρος του είναι και ο Nabucco) και ο Trans-Caspian Gas Pipeline, ένας προτεινόμενος υποθαλάσσιος αγωγός της Κασπίας μεταξύ Τουρκμενιστάν και Αζερμπαϊτζάν, που θα διοχετεύει φυσικό αέριο στην Κεντρική Ευρώπη.

Σταδιακή αύξηση

Ο South Gas Corridor είναι ένα έργο που υιοθετήθηκε το 2009 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον Ιανουάριο του 2011 ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγεφ, και ο πρόεδρος της Επιτροπής, Μανουέλ Μπαρόζο, σύμφωνα με το «Voice of Russia», υπέγραψαν κοινή δήλωση για τον συγκεκριμένο νότιο διάδρομο μεταφοράς φυσικού αερίου» με στόχο να διαφοροποιηθούν οι πηγές προμήθειας αερίου στην Ευρώπη. Με βάση τη συμφωνία, το Αζερμπαϊτζάν θα εξασφαλίσει μακροπρόθεσμη παροχή φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι ειδικοί προβλέπουν ότι η παραγωγή φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν μέσα στο 2011 θα είναι πάνω από 30 δισ. κυβικά μέτρα και αναμένεται να φτάσει μέχρι και 80 δισ. κυβικά μέτρα το 2018.
Οι κυβερνήσεις του Αζερμπαϊτζάν και του Τουρκμενιστάν, σύμφωνα με το περιοδικό «Asian Times», επεξεργάζονται δύο έγγραφα με την πρόθεση να διευκολύνουν την κατασκευή του Trans-Caspian Gas Pipeline (TCGP). To πρώτο έγγραφο αφορά μια πολιτική διακήρυξη με την οποία οι δύο χώρες επιβεβαιώνουν ότι είναι έτοιμες να βοηθήσουν στη δημιουργία του South Gas Corridor. Το δεύτερο έγγραφο θα καθορίσει τα δικαιώματα και τις ευθύνες των δυο κρατών σε σχέση με τη κατασκευή του έργου, συμπεριλαμβανομένων και των νομικών ρητρών. Σύμφωνα με το έγγραφο, υπάρχει πρόοδος στη δημιουργία συνθηκών για να ξεπεραστούν διαφωνίες μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Τουρκμενιστάν σχετικά με την οριοθέτηση περιοχών της Κασπίας Θάλασσας όσον αφορά τα δικαιώματα εκμετάλλευσης ορυκτών και αποθεμάτων ενεργείας. Η διαρροή των εγγράφων στον Τύπο έγινε τρεις εβδομάδες μετά την επικύρωση από το Κοινοβούλιο του Αζερμπαϊτζάν, μια συμφωνία που η κυβέρνηση είχε υπογράψει με την Ευρωπαϊκή Ένωση για τον South Gas Corridor (SGC).
Υπάρχουν ωστόσο ενδείξεις ότι η Ρωσία δεν είναι η μόνη που αντιμετωπίζει με δυσαρέσκεια το σχέδιο της Ε.Ε. για τον SGC, που συμπεριλαμβάνει και τους αγωγούς Nabucco και White Stream, όπου θα μπορούσε να περάσει κάτω από τη Μαύρη Θάλασσα από τη Γεωργία προς τη Ρουμανία και από τον Διασυνδετικό Αγωγό Τουρκίας - Ελλάδας - Ιταλίας (ITGI). Η βρετανική εταιρεία BP είχε αφήσει να εννοηθεί, σύμφωνα με τους ΑΤimes, ότι θα προτιμούσε να εκκενώσει ετησίως 10 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου από τη περιοχή Shah Deniz II του Αζερμπαϊτζάν για κάποιες άλλες διαδρομές εκτός Nabucco. Η BP ίσως να ενδιαφέρεται για άλλη διαδρομή ( θα εκτείνεται από το Μπακού μέσω της Γεωργίας προς την Τουρκία) με τον όγκο του φυσικού αερίου να υπολογίζεται σε 8 bcm ετησίως, χωρίς όμως να είναι η πλήρης χωρητικότητα.
Το Αζερμπαϊτζάν, όμως, έχει καταστήσει σαφές ότι επιθυμεί όχι μόνο να εφοδιάσει με φυσικό αέριο τον Nabucco, αλλά και να το πουλήσει σε χώρες κατά μήκος της διαδρομής προς την Αυστρία, δηλαδή σε Βουλγαρία, Ρουμανία και Ουγγαρία. Η κυβέρνηση του Μπακού θέλει επίσης να έχει τη δυνατότητα να πουλήσει το φυσικό αέριο και σε γειτονικές χώρες της περιοχής, όπως Αλβανία, Κροατία, Τσεχία, Σκόπια, Σλοβακία, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το φυσικό αέριο και έχουν περιορισμένες πηγές.

Αμερικάνικη Παρέμβαση

Ο σχεδιασμός και η κατασκευή αγωγών που θα παρακάμπτουν τη Ρωσία και τους δορυφόρους της υποστηρίζεται και από την Ουάσινγκτον στο πλαίσιο του έντονου ανταγωνισμού για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Ευρασίας. Μάλιστα, ο Αμερικανός πρέσβης στο Τουρκμενιστάν, Ρόμπερτ Πατερσον, σύμφωνα με το Eurasianet, δήλωσε ότι «συνεχίζουμε να ενθαρρύνουμε το Τουρκμενιστάν να στείλει φυσικό αέριο από την Κασπία στην Ευρώπη μέσω του Southern Corridor. Οι αμερικανικές εταιρείες έχουν αποδεδειγμένη εμπειρία στον τομέα μεγάλων ενεργειακών έργων και θα εργαστούμε σκληρά για να υποστηρίξουμε τις προσπάθειές τους για τις επενδύσεις σε διάφορα έργα στο Τουρκμενιστάν, συμπεριλαμβανομένων των σχεδίων του Trans-Caspian Gas Pipeline και του TAPI (Τουρκμενιστάν, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ινδία).
Το σχέδιο του Trans-Caspian Gas Pipeline, επειδή παρακάμπτει Ρωσία και Ιράν, έχει επικριθεί έντονα από Μόσχα και Τεχεράνη, διότι υπονομεύει τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα. Υπέρ του TCGP τάσσεται και η Βουλγαρία, που -σύμφωνα με το πρακτορείο ειδήσεων Νovite, δεσμεύτηκε διά στόματος του υπουργού Οικονομικών της, Τ. Τράικοφ, να υποστηρίξει τις μεταφορικές οδούς για την εξαγωγή φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν.
Η Ρωσία παρακολουθεί τις εξελίξεις και έχει επικεντρωθεί στην προώθηση των δικών της αγωγών Nord και South Stream. Η Gazprom ανακοίνωσε ότι θα καθορίσει τη διαδρομή του αγωγού South Stream έως τα μέσα του 2011. Ο Πάβελ Οντέροφ, επικεφαλής του τμήματος διεθνών δραστηριοτήτων της Gazprom, δήλωσε ότι «το καλοκαίρι θα επιλέξουμε μία από τις τρεις πιθανές διαδρομές για τον αγωγό South Stream». Ο South Stream ανήκει σε ποσοστό 50-50 στην ιταλική Eni και στην Gazprom. Η EdF πρόκειται να λάβει ποσοστό 10% αργότερα μέσα στο έτος, ενώ η Wintershall, μια θυγατρική της γερμανικής BASF, ανέφερε ότι θα πάρει ποσοστό 15% στο έργο.
Η επιθυμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να περιορίσει την ενεργειακή εξάρτησή της από τη Ρωσία μένει κυρίως στα σχέδια και δεν υλοποιείται εξαιτίας της απουσίας μιας κοινής ενεργειακής πολιτικής και των διαφορετικών προτεραιοτήτων που υπαγορεύουν τα εθνικά συμφέροντα του κάθε κράτους-μέλους. Οι διμερείς σχέσεις της Ρωσίας με το κάθε κράτος-μέλος κινούνται σε διαφορετικά επίπεδα, με αποτέλεσμα η Μόσχα να συνεχίζει την πολιτική τού «διαίρει και βασίλευε» και να χρησιμοποιεί ενίοτε τη διπλωματία των αγωγών για την προώθηση πολιτικών στόχων.

Οι τρεις ευρωπαϊκοί αγωγοί

Trans-Caspian Gas Pipeline: Ο TCGP θα ξεκινάει από το Turkmenbasy του Τουρκμενιστάν, θα διασχίζει την Κασπία Θάλασσα φτάνοντας στον τερματικό σταθμό Sangachal, όπου θα συνδέεται με τον αγωγό Ερζερούμ, που με τη σειρά του θα συνδέεται με τον Nabucco, και έτσι θα μεταφέρει φυσικό αέριο στην Κεντρική Ευρώπη.
Νabucco: Ένας προτεινόμενος αγωγού φυσικού αερίου από το Ερζερούμ της Τουρκίας προς το Baumgarten an der March της Αυστρίας, με στόχο τη διαφοροποίηση των προμηθειών φυσικού αερίου και των οδών μεταφοράς του προς την Ευρώπη. Ο αγωγός επιχειρεί να μειώσει την ευρωπαϊκή ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία. Το έργο υποστηρίζεται από πολλά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις ΗΠΑ και θεωρείται ανταγωνιστικός προς τον South Stream της Gazprom. Ωστόσο, εμφανίζονται ορισμένες αμφιβολίες όσον αφορά τη βιωσιμότητα του εφοδιασμού του με φυσικό αέριο. Ο κύριος προμηθευτής του αναμένεται να είναι το Ιράκ, σε συνεργασία με το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν και ενδεχομένως και την Αίγυπτο.
Ο περίπου 4.042 χιλιόμετρα αγωγός θα διέρχεται από το Ahiboz της Τουρκίας και μέσω Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Ουγγαρίας θα καταλήγει στην Αυστρία και συγκεκριμένα στο Baumgarten an der March, έναν σημαντικό κόμβο φυσικού αέριου στην Αυστρία. Το Ahiboz θα μπορεί να συνδεθεί με τις γραμμές τροφοδοσίας από τη Γεωργία (South Caucasus Pipeline) και το Ιράκ (αν κατασκευαστεί ένας αγωγός). Επίσης, θα μπορούσε να τροφοδοτείται και από τον αγωγό Ταυρίδας (Ιράν) - Άγκυρας Η κατανομή του δικτύου του αγωγού προβλέπει την κατασκευή 2.730 χλμ. στην Τουρκία, 412 χλμ. στη Βουλγαρία, 469 χλμ. στη Ρουμανία, 384 χλμ. στην Ουγγαρία και 47 χλμ. στην Αυστρία.
White Stream: Ένας προτεινόμενος αγωγός φυσικού αερίου γνωστός και ως αγωγός Γεωργίας - Ουκρανίας - Ε.Ε. Θα μεταφέρει φυσικό αέριο από την περιοχή της Κασπίας προς τη Ρουμανία και την Ουκρανία με επιπλέον προμήθειες και προς την Κεντρική Ευρώπη. Ο αγωγός θα παρεκκλίνει προς South Caucasus Pipeline κοντά στην Τιφλίδα και θα πηγαίνει μέσω της Γεωργίας (διασχίζοντας 133 χλμ.) στη Supsa της Μαύρης Θάλασσας. Μετά τη Supsa, εξετάζονται δύο πιθανές διαδρομές. Η πιο άμεση είναι από τη Supsa στην Κωνστάντζα της Ρουμανίας σε απόσταση 1.105 χιλιόμετρα.
Στην περίπτωση αυτή, ο αγωγός που θα τον συνδέει με την Κριμαία θα κατασκευαστεί σε μεταγενέστερο στάδιο. Η άλλη επιλογή είναι ο αγωγός να πάει στην Κωστάντζα μεσώ της Κριμαίας. Έτσι, ένας αγωγός 630 χιλιόμετρων θα επεκταθεί κοντά στη Θεοδοσία. Από εκεί ένας αγωγός 215 χιλιόμετρων θα διασχίζει την Κριμαία και ένας άλλος μήκους 395 χιλιόμετρων θα συνεχίζει προς τη Ρουμανία. Στην Ουκρανία, ο αγωγός θα συνδέεται με το σύστημα διαμετακόμισης με ένα αγωγό 200 χιλιόμετρων. Έτσι, θα έχουμε μια διαφοροποίηση προμηθειών φυσικού αερίου προς Πολωνία, Λιθουανία και Σλοβακία. Στην Κωστάντζα το φυσικό αέριο από τον White Stream θα ικανοποιεί τις ανάγκες της Ρουμανίας, καθώς και των γειτονικών αγορών. Η τελική διαδρομή, όμως, του South Stream δεν έχει αποφασιστεί ακόμη.
(Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Κόσμος του Επενδυτή» , 29 Απριλίου – 1 Μαΐου 2011, στην Οικονομία, σελ 22- 23)