Ακαδημία Αθηνών: Πόρισμα της Επιτροπής Ενέργειας της για τον ενεργειακό
ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ «ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΥΣΙΜΑ, ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ ΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ»
Πριν από ενάμιση περίπου έτος, η Επιτροπή Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών συγκρότησε δεκαεπταμελή Ομάδα Εργασίας εξ Ελλήνων ειδικών για να μελετήσει το θέμα «Ηλεκτροπαραγωγή στην Ελλάδα: ορυκτά καύσιμα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και προοπτική ενεργειακού εφοδιασμού». Οι εκθέσεις, η συζήτηση των εκθέσεων και τα πορίσματα της μελέτης επί του θέματος συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο των Πρακτικών το οποίο θα κυκλοφορήσει τον Μάρτιο του 2011.
Η Επιτροπή Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών επισημαίνει τα ακόλουθα πορίσματα της Ομάδας Εργασίας επί του θέματος «Ηλεκτροπαραγωγή στην Ελλάδα: ορυκτά καύσιμα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και προοπτική ενεργειακού εφοδιασμού».
1. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ
1.1 Γενικά
Ο τομέας της ενέργειας συνιστά σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης της Ελληνικής οικονομίας.
Η σημερινή περίοδος αποτελεί τμήμα μίας μακράς μεταβατικής φάσης προς την «οικονομία χαμηλού άνθρακα» και αυξημένης περιβαλλοντικής προστασίας.
Διευρύνονται οι καινοτομίες στις ενεργειακές τεχνολογίες, υφίστανται όμως συχνές αλλαγές κατεύθυνσης και επιλογής στόχων.
Σε ό,τι αφορά την ηλεκτρική ενέργεια στην Ελλάδα:
- Στη χρονική περίοδο 5/2009-4/2010 προήλθε από λιγνίτη (48,9%), Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) (17,0%), Φυσικό Αέριο (ΦΑ) (16,9%), πετρέλαιο (9,4%) και εισαγωγές (7,9%, το 2009).
- Η οικονομική κρίση επέφερε σοβαρή πτώση της ζήτησης με αποτέλεσμα να προβλέπεται επάρκεια μέχρι το 2020 με ένταξη στο σύστημα των υπό κατασκευή μονάδων φυσικού αερίου και των προβλεπόμενων να εγκατασταθούν νέων λιγνιτικών μονάδων.
- Μεσοπρόθεσμα, είναι δυνατόν να καλυφθούν οι ανάγκες ηλεκτρικής ενέργειας με χρήση λιγνίτη (και εισαγόμενου λιθάνθρακα), ΦΑ και ΑΠΕ.
- Απαιτείται αύξηση του βαθμού απόδοσης των ενεργειακών μονάδων, αύξηση της χρήσης του φυσικού αερίου και μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και κόστους.
- Ενδείκνυται η ταχύτερη υλοποίηση του προγράμματος διασύνδεσης των νήσων του Αιγαίου στο ηπειρωτικό Σύστημα και η σύνδεση μεταξύ των.
- Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας επηρεάζεται αρνητικά από την έλλειψη σταθερού νομικού πλαισίου και από τις τοπικές κοινωνικές αντιδράσεις.
- Επιβάλλεται η εκμετάλλευση της ενέργειας που απορρίπτεται στο περιβάλλον από θερμικούς σταθμούς και η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών σε προγράμματα συμπαραγωγής.
- Θεωρείται αναγκαία η διεξαγωγή σοβαρού διαλόγου συστηματικής ενημέρωσης των τοπικών κοινωνιών σε κάθε ενεργειακή πρωτοβουλία είτε αυτή αφορά τις ΑΠΕ, είτε τη συμπαραγωγή, είτε την εκμετάλλευση νέων κοιτασμάτων λιγνίτη.
1.2 Ειδικότερα για τις πηγές ενέργειας
(α) Λιγνίτης
Το εθνικό καύσιμο, ο λιγνίτης, στήριξε για σχεδόν 60 χρόνια την ηλεκτροπαραγωγή καλύπτοντας παλαιότερα μέχρι 80% και σήμερα περί το 50% της ζήτησης με φθηνό οικιακό, αγροτικό και βιομηχανικό ρεύμα σε σύγκριση με πολλές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.
Η λιγνιτική ηλεκτροπαραγωγή συμβάλλει στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της Ελλάδας, έχει σταθερό και προβλέψιμο κόστος εξόρυξης και προσφέρει σημαντικό αριθμό θέσεων εργασίας. Είναι όμως εξαντλήσιμος φυσικός πόρος και σε σχέση με το φυσικό αέριο προκαλεί αυξημένη εκπομπή CO2. Μέχρι σήμερα έχουν εξορυχθεί 1,7 δις τόνοι λιγνίτη που ισοδυναμούν περίπου με 215 εκ. τόνους πετρελαίου. Η κοινωνική αντίδραση για την ανάπτυξη νέων λιγνιτικών κοιτασμάτων εκτός των παραχωρήσεων της ΔΕΗ στη Δυτική Μακεδονία, καθιστά δύσκολη την εκμετάλλευση νέων λιγνιτικών πεδίων. Η απόσυρση λόγω παλαιότητας λιγνιτικής ισχύος μέχρι το 2020 900-1000 ΜW προβλέπεται να αντικατασταθεί με δύο νέες μονάδες αντίστοιχης ισχύος σύγχρονης τεχνολογίας με χαμηλότερη εκπομπή CO2, που θα είναι ανταγωνιστικές εκείνων του ΦΑ. Η προώθηση των έργων αυτών σε συνδυασμό με τη σταδιακή απόσυρση και άλλων παλαιών λιγνιτικών μονάδων ΑΗΣ μετά το 2020 θα επιτρέψει τη λειτουργία τους μέχρι το 2050, όπου προβλέπεται η εξάντληση των αποθεμάτων λιγνίτη.
Με τις παρούσες τιμές κόστους του CO2, η λιγνιτική ΚWh είναι πιο οικονομική από την αντίστοιχη του ΦΑ. Από το 2013 και μετά το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη θα επηρεαστεί από την επιβολή του κόστους ρύπων CO2, σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της Ελλάδας για μείωση αερίων θερμοκηπίου. Με βάση τα σημερινά δεδομένα και εφόσον η διαφορά κόστους του λιγνίτη ως προς το πετρέλαιο υπερβαίνει τα 30 ευρώ ανά τόνο ισοδύναμου πετρελαίου και το κόστος ρύπων είναι περίπου στα σημερινά επίπεδα, οι λιγνιτικοί ατμοηλεκτρικοί σταθμοί (ΑΗΣ) είναι ανταγωνιστικότεροι εκείνων του φυσικού αερίου.
Η υποκατάσταση ΑΗΣ, που είναι σταθμοί βάσεως, με ΑΠΕ δεν είναι δυνατή λόγω των διαφορετικών συνθηκών λειτουργίας των δευτέρων σε ό,τι αφορά αξιοπιστία και ασφάλεια παροχής ηλεκτρικής ενέργειας.
Η προβλεπόμενη κατασκευή δύο (2) νέων λιγνιτικών σταθμών ισχύος 600 ΜW έκαστος στις επόμενες δεκαετίες θα διατηρήσει τη συμμετοχή του λιγνίτη στο μείγμα καυσίμων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θα επιτρέψει την απομάκρυνση παλαιών λιγνιτικών σταθμών και θα αντισταθμίσει αυξήσεις κόστους της κιλοβατώρας από άλλες πηγές.
Για την ορθολογική χρήση των διαθέσιμων ποσοτήτων λιγνίτη συνιστάται η επανεξέταση ανάμειξης του λιγνίτη με κονιοποιημένο εισαγόμενο λιθάνθρακα (αλλά και βιομάζας).
Συνιστάται η εκμετάλλευση μέρους της απορριπτόμενης θερμότητας στους νέους σταθμούς για τηλεθέρμανση και για άλλες χρήσεις.
(β) Φυσικό αέριο (ΦΑ)
Από τους τρεις ορυκτούς πόρους (λιγνίτη, πετρέλαιο, ΦΑ) που χρησιμοποιούνται για ηλεκτροπαραγωγή στην Ελλάδα, ο πλέον συμφέρων ενεργειακά και περιβαλλοντικά είναι το ΦΑ. Οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΦΑ απαιτούν μικρότερο χρόνο κατασκευής, έχουν χαμηλότερο κόστος επένδυσης και παρουσιάζουν τις χαμηλότερες εκπομπές CO2.
H ηλεκτροπαραγωγή είναι ο σημαντικότερος καταναλωτής φυσικού αερίου στην Ελλάδα με ποσοστά 68,1%, 69,8% και 73,7% των εισαγόμενων ποσοτήτων αντιστοίχως το 2005, 2007 και 2009.
Η αύξηση των εισαγωγών ΦΑ μεγεθύνει την ενεργειακή εξάρτηση της χώρας από τρίτες χώρες και ό,τι αυτό συνεπάγεται ως προς την ασφάλεια του ΦΑ και των τιμών του.
Ενδείκνυται διαφοροποίηση των πηγών εισόδου του ΦΑ.
Το LNG (Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο, Liquefied Natural Gas), αν και εξαρτάται από την πρόσβαση σε σταθμούς υγροποιήσεως και επακόλουθης επαναμετατροπής του σε αέριο, παρέχει ενεργειακή ελαστικότητα και απαλλαγή από τα προβλήματα ασφάλειας αγωγών μεταφοράς του ΦΑ.
Η διανεμημένη συμπαραγωγή με μονάδες των 20-50 MW κατά μήκος του αγωγού ΦΑ με δραστηριότητες εκμετάλλευσης της θερμότητας διαφαίνεται οικονομική και φιλική προς το περιβάλλον.
(γ) Πετρέλαιο
Αναγνωρίζεται η περιορισμένη συνεισφορά του πετρελαίου στην ηλεκτροπαραγωγή, με σημαντικό όμως ρόλο στην τοπική ασφάλεια εφοδιασμού των μη διασυνδεδεμένων συστημάτων.
(δ) Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας
H μέχρι σήμερα εκμετάλλευση των σημαντικών ΑΠΕ της Ελλάδας δεν είναι ικανοποιητική.
Η προγραμματισμένη διείσδυση των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή (40%) μέχρι το 2020 κρίνεται ιδιαίτερα δαπανηρή και δύσκολο να επιτευχθεί.
H αξιοπιστία και η αυτονομία της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ προϋποθέτει έργα υποδομής και ειδικότερα έργα αντλησιοταμίευσης και ενίσχυσης του δικτύου.
Η ως σήμερα συνεισφορά των ΑΠΕ βασίζεται κυρίως στα υδροηλεκτρικά, τα μεγάλα αιολικά πάρκα και τα φωτοβολταϊκά συστήματα. Ενδείκνυται η διερεύνηση χρήσης και άλλων ώριμων τεχνολογιών ΑΠΕ, όπως οι Ηλιοθερμικές Συγκεντρωτικές Τεχνολογίες (Concentrated Solar Thermal Power).
Η επίτευξη του φιλόδοξου στόχου 40% της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ το 2020 προϋποθέτει σημαντικές αλλαγές στις υπάρχουσες διαδικασίες αδειοδότησης, καθώς και συστηματική ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών.
1.3 Αέρια θερμοκηπίου
Η Ελλάδα οφείλει να περιορίσει την αύξηση των εκπομπών CO2 κατά το διάστημα 2008-2012 σε 25% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Οι συνολικές εκπομπές στη χώρα το 2009 παρουσιάζουν αύξηση 24,9% και οι εκπομπές CO2 στην ηλεκτροπαραγωγή το 2007 αύξηση περίπου 35% σε σχέση με το 1990.
Η μείωση των εκπομπών CO2 στην ηλεκτροπαραγωγή δυνατόν να επιτευχθεί με τη συρρίκνωση του μεριδίου του λιγνίτη και την αύξηση εκείνου του ΦΑ και των ΑΠΕ στο τελικό μείγμα ηλεκτροπαραγωγής, καθώς και με τη μείωση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, αποδοτικότερα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής και με συμπαραγωγή.
Η εφαρμογή των τεχνολογιών δέσμευσης του CO2 επιβαρύνει σημαντικά τα οικονομικά των θερμοηλεκτρικών μονάδων.
Η έλλειψη επαρκούς τεκμηρίωσης χώρων αποθήκευσης και το υψηλό κόστος για το διαχωρισμό, μεταφορά και αποθήκευση του CO2 καθιστούν ιδιαίτερα προβληματική τη δέσμευση και αποθήκευση (CCS = Carbon Capture and Storage) του CO2 για την Ελλάδα.
1.4 Ενεργειακή Στρατηγική-Ενεργειακό μείγμα της Ελλάδας
Η αυξημένη αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει το μέλλον της Ελληνικής Οικονομίας κάνει αναγκαία τη μεταβολή βασικών αξόνων και προσδιοριστικών παραγόντων που διαμορφώνουν την εθνική ενεργειακή στρατηγική. Έτσι, ο ενεργειακός σχεδιασμός πρέπει να είναι ικανός να αξιολογεί την επίδραση κάθε ενεργειακής επιλογής στο ΑΕΠ και το Δημόσιο Χρέος ενώ πρέπει να χαρακτηρίζεται από ευελιξία, ώστε ούτε να δημιουργεί σπατάλη πολύτιμων πόρων σε περίπτωση επαλήθευσης των αρνητικών υποθέσεων για την Οικονομία, αλλά ούτε η ανεπάρκεια ενέργειας να αποτελέσει τροχοπέδη στην περίπτωση επίτευξης υψηλών ρυθμών ανάπτυξης. Προϋπόθεση για την επίτευξη των τελευταίων είναι η προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών, η προσέλκυση επενδυτών, η σταθερή και αξιόπιστη νομοθεσία, η αξιοποίηση του διαθέσιμου Ελληνικού δυναμικού και η αποφυγή διαρροής άξιων επιστημόνων στο εξωτερικό.
Έχει υιοθετηθεί ο στόχος του 20% για τις ΑΠΕ, που εξειδικεύεται σε 40% στην ηλεκτροπαραγωγή, 20% στις θερμικές ΑΠΕ και 10% στα βιοκαύσιμα. Στην Ελλάδα προβλέπεται 9% εξοικονόμηση ενέργειας στην τελική κατανάλωση το 2016. Ενδείκνυται να διερευνηθεί περαιτέρω η σημασία των βιοκαυσίμων στο ενεργειακό μείγμα της Ελλάδας.
Το ενεργειακό μείγμα της Ελλάδας αναμένεται να διαφοροποιηθεί σημαντικά εν όψει των Ευρωπαϊκών στόχων του 2020 με σημαντική αύξηση των ΑΠΕ αλλά και του ΦΑ με σύγχρονη μείωση στη χρήση πετρελαίου και λιγνίτη.
Η ασφάλεια εφοδιασμού της χώρας σε ηλεκτρική ενέργεια, εφόσον συνεχισθεί η τάση χρήσης του ΦΑ στην ηλεκτροπαραγωγή, είναι σε σημαντικό βαθμό συνδεδεμένη με την ασφάλεια εφοδιασμού σε φυσικό αέριο.
Η Ελλάδα υπολείπεται από 7,6% έως 9,8% σε αποδοτικότητα για την παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας κυρίως λόγω της έλλειψης συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού.
Αν και η τεχνολογία CCS δεν έχει προτεραιότητα υλοποίησης στη χώρα μας, η Ελλάδα πρέπει να παρακολουθεί την τεχνολογία αυτή συμμετέχοντας σε ερευνητικά προγράμματα και σε πιλοτικά έργα της ΕΕ.
Συνιστάται η παρακολούθηση της εξέλιξης της πυρηνικής τεχνολογίας ηλεκτροπαραγωγής και η δημιουργία επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού «κρίσιμης μάζας».
Ενδείκνυται η ανάληψη ενημέρωσης των πολιτών για όλες τις μορφές ηλεκτροπαραγωγής, ώστε αυτές να τύχουν ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής. Ενδείκνυται, επίσης, η προσφορά κινήτρων στις τοπικές κοινωνίες.
2. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Κρίνεται αναγκαία και επείγουσα η διαμόρφωση συνολικού ενεργειακού σχεδιασμού για τα επόμενα 10 έως 20 έτη, ο οποίος να επικαιροποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα σύμφωνα με τις ανάγκες και δεσμεύσεις της χώρας, στα πλαίσια του οποίου αναφέρονται τα ακόλουθα:
Να εξετασθεί η συνέχιση της συμβολής του λιγνίτη ως ενεργειακού καυσίμου τις επόμενες δεκαετίες σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των ΑΠΕ και του ΦΑ.
Να επιδιωχθεί βελτίωση της απόδοσης του λιγνίτη με επαναπροσδιορισμό του ρόλου του λιθάνθρακα στο ενεργειακό μείγμα στην περίπτωση των νέων λιγνιτικών ΑΗΣ.
Να διασφαλισθεί η παροχή ΦΑ στο μέλλον με την ολοκλήρωση του «τέταρτου αγωγού» και των σταθμών LNG. .
Να διαφοροποιηθούν οι πηγές προμήθειας ΦΑ και να αναπτυχθούν οι σχετικές υποδομές εφόσον το ΦΑ καταστεί το βασικό καύσιμο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Να εξετασθεί η επιλογή του LNG (δεδομένου των δυσκολιών των αγωγών ΦΑ).
Να μειωθεί σταδιακά η χρήση του πετρελαίου για ηλεκτροπαραγωγή και να αυξηθεί η διείσδυση των ΑΠΕ στα νησιά.
Να κατασκευασθούν νέα έργα αντλησιοταμίευσης και να αποπερατωθούν όσα υδροηλεκτρικά εκκρεμούν.
Να εγκατασταθούν αεροστρόβιλοι ανοικτού κύκλου ή μονάδες συνδυασμένου κύκλου πολλαπλών στροβίλων για την καλύτερη διαχείριση των μεταβολών παραγωγής των αιολικών πάρκων.
Να επιδιωχθεί συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού στις υπάρχουσες μονάδες.
Να αξιολογηθούν όλες οι ενεργειακές επενδύσεις με προτεραιότητα τη μείωση του δημόσιου χρέους και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Να ελαχιστοποιηθούν οι ενεργειακές επενδύσεις που άμεσα ή έμμεσα επιβαρύνουν το δημόσιο χρέος.
Να μειωθεί η συμμετοχή στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας εκείνων των τεχνολογιών που ευθύνονται περισσότερο για την παραγωγή ρύπων (λιγνιτικές και πετρελαϊκές μονάδες).
Να γίνει η διασύνδεση των μη διασυνδεδεμένων νησιών με το ηπειρωτικό Σύστημα της χώρας με τον ταχύτερο δυνατόν ρυθμό.
Να αναπτυχθεί μέσω επιδεικτικού προγράμματος μικρής κλίμακας η τεχνολογία CSP (Concentrated Solar Power) καθόσον είναι ώριμη και υποσχόμενη τεχνολογία ΑΠΕ.
Να εντατικοποιηθούν οι επενδύσεις σε έργα ΑΠΕ με μακροπρόθεσμη οικονομική βιωσιμότητα.
Να μελετηθούν τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας (ηλεκτρικής και θερμικής).
Να επαναπροσδιοριστεί το αναγκαίο μείγμα καυσίμων για ενεργειακή ανεξαρτησία.
Να προωθηθεί δυναμικά η ορθολογική χρήση και η εξοικονόμηση της ενέργειας.
3. ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ
Προτείνεται:
Η ανάπτυξη έργων ενεργειακής υποδομής, η επέκταση των ηλεκτρικών δικτύων μεταφοράς, η διασύνδεση νήσων μεταξύ τους και με το ηπειρωτικό σύστημα και ο εκσυγχρονισμός δικτύων διανομής.
Ο επαναπροσδιορισμός του ενεργειακού μείγματος υπό τις σημερινές οικονομικές συνθήκες λαμβάνοντας υπόψη την ανάπτυξη, την αύξηση θέσεων εργασίας και την ενεργειακή ασφάλεια.
Η μελέτη εισαγωγής στην Ελλάδα, κυρίως στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου, Ηλιοθερμικών Συγκεντρωτικών Μονάδων.
Εκ μέρους της Επιτροπής Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών,
Λουκάς Γ. Χριστοφόρου
Ακαδημαϊκός, Πρόεδρος της Επιτροπής Ενέργειας
Δημοσίευση σχολίου