ΥΠΕΚΑ: Ενσωμάτωση Οδηγίας για τα απόβλητα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Νόμος-πλαίσιο «για τα απόβλητα» - Ενσωμάτωση της οδηγίας 2008/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Νοεμβρίου 2008 «για τα απόβλητα και την κατάργηση ορισμένων οδηγιών»(Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων L 312/3 της 22.11.2008)

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η οδηγία-πλαίσιο για τη διαχείριση των αποβλήτων στην ΕΕ, αποσκοπεί στην ενθάρρυνση της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης των αποβλήτων, καθώς και στην απλοποίηση της υφιστάμενης νομοθεσίας.

Η οδηγία θεσπίζει μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας, εμποδίζοντας ή μειώνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις της παραγωγής και της διαχείρισης των αποβλήτων και περιορίζοντας το συνολικό αντίκτυπο της χρήσης πόρων και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της χρήσης αυτής.

Η φιλοσοφία της οδηγίας–πλαίσιο για τα απόβλητα (οδηγία 2008/98/ΕΚ) είναι η «συνολική ρύθμιση», χωρίς διακρίσεις μεταξύ στερεών και υγρών αποβλήτων, και με ενσωμάτωση ειδικών ρυθμίσεων για τα επικίνδυνα απόβλητα, με παράλληλη κατάργηση της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ για τα επικίνδυνα απόβλητα, της οδηγίας 75/439/ΕΟΚ σχετικά με τη διάθεση χρησιμοποιημένων ορυκτελαίων και της οδηγίας 2006/12/ΕΚ περί των αποβλήτων. Κάτω από την ανωτέρω οδηγία, θα βρίσκονται όλες οι «θυγατρικές» οδηγίες, οι οδηγίες δηλαδή που αφορούν είτε στη διαχείριση επί μέρους ρευμάτων αποβλήτων (π.χ. συσκευασίες, οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, απόβλητα ηλεκτρικού ηλεκτρονικού εξοπλισμού, PCBs, μπαταρίες και συσσωρευτές, ιλύες, ορυκτέλαια, διοξείδιο του τιτανίου, απόβλητα από εξορύξεις, κ.λπ.), είτε στις εργασίες διαχείρισης αποβλήτων (π.χ. καύση των αποβλήτων, Υγειονομική Ταφή, οι προωθούμενες κοινοτικές προδιαγραφές για την ανακύκλωση, κ.λπ.). Όλες οι θυγατρικές Οδηγίες διέπονται και θα διέπονται από τη νέα οδηγία – πλαίσιο.

Για τους παραπάνω λόγους, ο προτεινόμενος νόμος-πλαίσιο εναρμονίζει πλήρως τις διατάξεις και τη φιλοσοφία της νέας οδηγίας, περιέχει δε τις κατάλληλες εξουσιοδοτικές διατάξεις για την έκδοση ΚΥΑ ή ΥΑ, με τις οποίες θα ρυθμίζονται όλα τα απαραίτητα ειδικά θέματα. Το οριζόντιο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων (ΔΣΑ), έχει εναρμονίσει τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες, υιοθετώντας τις αρχές και τους στόχους τους. Το πλαίσιο αυτό αποτελείται κυρίως από την ΚΥΑ 50910/2727/2003, (οδηγία 91/156/ΕΟΚ για τα στερεά απόβλητα), την ΚΥΑ 29407/3508/2002, (οδηγία 99/31/ΕΚ «για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων») και το ν.2939/2001 (οδηγία 94/62/ΕΚ για την εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων), όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει.

Για τις ανάγκες εξυπηρέτησης μικρών νησιών και απομακρυσμένων οικισμών, έχει εκδοθεί η ΚΥΑ 4641/232/2006, με σκοπό την κατασκευή και λειτουργία μικρών Χώρων Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤ), με τροποποιημένες τεχνικές προδιαγραφές. Κάποιες από τις προδιαγραφές προκύπτουν από ανάλυση επικινδυνότητας, ώστε να συνδυάζεται η περιβαλλοντική προστασία με την τεχνική απλότητα και τη βιωσιμότητα. Με την ΚΥΑ 114218/1997, στην οποία τίθεται το πλαίσιο των προδιαγραφών των εργασιών διαχείρισης αποβλήτων, καθώς και την ΚΥΑ 22912/1117/2005 (Οδηγία 2000/76/ΕΚ), που αφορά στην πρόληψη της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από την αποτέφρωση ή στην συναποτέφρωση των αποβλήτων, συμπληρώνεται το θεσμικό πλαίσιο. Για ειδικές κατηγορίες αποβλήτων (μεταχειρισμένα ελαστικά, ΑΗΗΕ, κ.λπ) έχουν υιοθετηθεί νομικές πράξεις για την ασφαλή διαχείριση και αξιοποίηση, με εφαρμογή των αρχών της πρόληψης και της ευθύνης του παραγωγού.

Στον Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΚΥΑ 50910/2727/2003), τίθενται οι στόχοι και οι αρχές της ολοκληρωμένης διαχείρισης στερεών αποβλήτων, ρυθμίζονται θέματα αδειοδότησης, ελέγχων, καθώς και υποχρεώσεων των φορέων διαχείρισης αποβλήτων. Η περαιτέρω εξειδίκευση γίνεται με την κατάρτιση Σχεδίων Διαχείρισης σε επίπεδο Περιφέρειας, αναθεωρούμενων ανά εξαετία (ή, υπό προϋποθέσεις και νωρίτερα), τα οποία σκοπό έχουν τη διαμόρφωση των διαχειριστικών ενοτήτων και τον καθορισμό μεθόδων διαχείρισης σε αυτές.

Κρίθηκε σκόπιμο ο παρόν νόμος για τα απόβλητα να θεσπιστεί ως νόμος-πλαίσιο, κατ’ αντιστοιχία της υπό ενσωμάτωση οδηγίας, η οποία αποτελεί, επίσης, οδηγία-πλαίσιο. Υπ’ αυτή την έννοια, στο παρόν σχέδιο νόμου περιλαμβάνονται οι βασικές αρχές και υποχρεώσεις που απορρέουν από την οδηγία-πλαίσιο 2008/98/ΕΚ. Επιμέρους ζητήματα, κυρίως πρακτικής εφαρμογής, τα οποία συνδέονται με το υφιστάμενο και το υπό εξέλιξη ελληνικό θεσμικό πλαίσιο, θα ρυθμιστούν με συγκεκριμένες ΚΥΑ και υπουργικές αποφάσεις του ΥΠΕΚΑ, όπως, εξάλλου, προβλέπεται ήδη στις διατάξεις του παρόντος σχεδίου νόμου. Το σχήμα αυτό (νόμος-πλαίσιο, επιμέρους ΚΥΑ, Υπουργικές Αποφάσεις) δίνει την απαραίτητη ευελιξία στην προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου που διέπει τη διαχείριση των αποβλήτων στις εξελίξεις, χωρίς να απεμπολούνται οι βασικές αρχές που διέπουν το ζήτημα. Συγκεκριμένα, οι αρχές, οι έννοιες, οι υποχρεώσεις και οι στόχοι περιλαμβάνονται στο νόμο-πλαίσιο, ενώ ζητήματα πρακτικής υφής ρυθμίζονται με ΚΥΑ ή ΥΑ.

2. ΝΟΜΟΣ-ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
Η ενσωμάτωση της οδηγίας 2008/98/ΕΚ στο εθνικό μας δίκαιο είναι υποχρεωτική και γίνεται με το παρόν σχέδιο νόμου. Η εκπόνηση του προτεινόμενου νόμου-πλαισίου «για τα απόβλητα» έχει τους ακόλουθους στόχους:
§ Την πλήρη εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με την οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα (οδηγία 2008/98/ΕΚ).
§ Το σχεδιασμό ενός ολοκληρωμένου και ιεραρχημένου νομοθετικού πλαισίου που θα ρυθμίζει συνολικά το ζήτημα της διαχείρισης των αποβλήτων, με ξεκάθαρη δομή και σύγχρονες, αποτελεσματικές και ορθολογικές διαδικασίες αδειοδότησης, οι οποίες θα διασφαλίζουν την περιβαλλοντική προστασία, τη διαφάνεια και τον έλεγχο των διαδικασιών, αλλά και τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς και την κατάργηση ορισμένων προβληματικών (σε σχέση με το ισχύον κοινοτικό δίκαιο) στην εφαρμογή τους κανονιστικών πράξεων.

Κεντρικό σημείο της κοινοτικής οδηγίας σχετικά µε τα απόβλητα και φυσικά του νόμου-πλαισίου αποτελεί η εισαγωγή μίας ιεράρχησης στόχων, που διαρθρώνεται σε πέντε σημεία. Συγκεκριμένα, κατά σειρά προτεραιότητας αναφέρονται στη νέα οδηγία οι παρακάτω μέθοδοι-πολιτικές ως προς τη διαχείριση απορριμμάτων:
(α) πρόληψη-αποτροπή δημιουργίας απορριμμάτων (προτιμώμενη επιλογή)
(β) επαναχρησιμοποίηση
(γ) ανακύκλωση
(δ) ανάκτηση (συμπεριλαμβανομένης και της ενεργειακής ανάκτησης)
(ε) ασφαλής εναπόθεση (ως ύστατο μέτρο)

Η πρωτοτυπία της οδηγίας και προφανώς του νόμου-πλαισίου από προηγούμενες οδηγίες για τα απόβλητα επικεντρώνεται σε τέσσερα κυρίως ζητήματα.

Αποσαφήνιση και απλοποίηση εννοιών και ορισμών, όπως τι είναι απόβλητο, ανάκτηση, προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση και διάθεση αποβλήτων.
Αλλαγές στην εσωτερική ιεράρχηση των εργασιών διαχείρισης των αποβλήτων. Η ενεργειακή προσέγγιση της νέας οδηγίας αποτελεί καινοτομία. Η ενεργειακή αξιοποίηση των απορριμμάτων λογίζεται ως διαδικασία ανάκτησης, καθώς περιορίζει την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων και άλλων φυσικών πόρων. Η προώθηση της χρήσης των απορριμμάτων ως δευτερεύουσα πηγή ενέργειας αποσκοπεί στον περιορισμό της απόθεσής τους σε χώρους τελικής διάθεσης, αλλά και τη συνακόλουθη μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, που εκλύονται από τέτοιου είδους εγκαταστάσεις.
Την πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων με εφαρμογή σχεδίων και προγραμμάτων. Η οδηγία εισάγει μια νέα προσέγγιση στη διαχείριση των αποβλήτων η οποία επικεντρώνεται στην πρόληψη. Η χώρα μας συνεπώς υποχρεούται να εκπονήσει πρόγραμμα πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων μέχρι τις 12 Δεκεμβρίου 2013.
Την προσπάθεια διαφύλαξης των φυσικών πόρων με μέτρα για την καλύτερη ανάκτηση των αποβλήτων (π.χ. χωριστή συλλογή των υλικών) και τη χρησιμοποίηση των ανακτηθέντων υλικών.

Η οδηγία (και φυσικά το σχέδιο του νόμου-πλαισίου) περιλαμβάνει ρυθμίσεις προηγούμενων οδηγιών, όπως:
? Τη διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού προϊόντων και την κατ’ επέκταση ευθύνη του στη διαχείριση των αποβλήτων της παραγωγικής διαδικασίας των προϊόντων ή των προϊόντων που καθίστανται απόβλητα.
? Καθιερώνει την ευθύνη του μελετητή, του παραγωγού, του κατόχου των αποβλήτων, των εμπόρων και των μεσιτών (δηλαδή όλων των εμπλεκομένων), ενώ παράλληλα καθορίζει τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις των υπηρεσιών στη διεκπεραίωση των αδειοδοτήσεων με διαφανή τρόπο.
? Θεσπίζει τις διαρκείς επιθεωρήσεις και τους ελέγχους με πλήρως κατανεμημένους ρόλους μεταξύ των υπηρεσιών της κεντρικής διοίκησης, των αποκεντρωμένων διοικήσεων και των περιφερειών. Επίσης, καθορίζει διοικητικές, αστικές και ποινικές κυρώσεις σε όλους τους εμπλεκόμενους στη διαχείριση των αποβλήτων που παρανομούν.
? Καθορίζει διακριτούς και διαφανείς ρόλους και υποχρεώσεις για όλους τους εμπλεκόμενους στη διαχείριση των αποβλήτων.
? Απλοποιεί τις διαδικασίες αδειοδότησης για τη διαχείριση των αποβλήτων.
? Ισχυροποιεί και διευκρινίζει περαιτέρω τις αρχές της αυτάρκειας και της εγγύτητας.
? Καθιερώνει το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης όλων των αποβλήτων της επικράτειας, εισάγει τα ειδικά εθνικά σχέδια διαχείρισης αποβλήτων και τα περιφερειακά σχέδια διαχείρισης και θεσπίζει τη συμμετοχή του κοινού στην κατάρτιση και έγκριση αυτών.

Το παρόν σχέδιο νόμου είναι πολύ σημαντικό και θα επηρεάσει όλη την υφιστάμενη περιβαλλοντική νομοθεσία, η οποία θα πρέπει να προσαρμοστεί άμεσα ώστε να εξυπηρετήσει τους βασικούς σκοπούς και στόχους του παρόντος.

Με τη θέσπιση του παρόντος νόμου, σε συνδυασμό με τον ν.2939/2001, ο οποίος αφορά στην εναλλακτική διαχείριση συγκεκριμένων ρευμάτων αποβλήτων, η χώρα μας θα διαθέτει ένα πλήρες νομοθετικό πλαίσιο για τα απόβλητα και τη διαχείριση τους.

Με το παρόν σχέδιο νόμου καθορίζεται μια νέα πολιτική στη διαχείριση των αποβλήτων, ώστε τα πάντα να γίνονται με διαφάνεια, με απλές διαδικασίες και να μην υπάρχουν αμφισβητήσεις τόσο ως προς την παραγωγή των αποβλήτων (ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά), όσο και ως προς την ενδεδειγμένη διαχείριση και αποτελεσματικότητα.

Το παρόν σχέδιο θα επηρεάσει θετικά όλους τους ενδιαφερόμενους, ώστε να λειτουργήσουν με σύγχρονες αντιλήψεις, όπως και οι συνάδελφοί τους στα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, με πλήρη διαφάνεια και σωστές πρακτικές ώστε να μην θεωρούνται εκ προοιμίου ρυπαντές του περιβάλλοντος και καταστροφείς της ανθρώπινης υγείας.

Συνεπώς, ο πρωταρχικός στόχος της οδηγίας-πλαίσιο για τα απόβλητα είναι η προστασία του περιβάλλοντος, ενώ παράλληλα απλοποιεί, εκσυγχρονίζει και αποσαφηνίζει την υφιστάμενη νομοθεσία.